و از مسلم مؤلف صحيح، متوفاى 261 نقل شده كه روايات كتاب خود را از سيصد هزار حديث انتخاب كرده است، و از بخارى متوفاى 256 نقل شده كه احاديث كتابش را از شش‌صد هزار حديث انتخاب كرده است؛ و قال:" جعلته حجة بينى و بين الله".

و عن احمد بن حنبل: جمعت فى المسند احاديث انتخبتها من اكثر من سبعمأة الف و خمسين الفا، فارجعوا اليه و مالم تجدوا فيه فليس بحجة.

آنچه كه از اين جملات به‌دست مى‌آيد شيوع و رواج دروغ و جعل در احاديث بوده كه محدثين بزرگ، از صدها هزار احاديث مسموعه رايجه، فقط چند هزار كم آن را انتخاب مى‌كردند، لذا دانشمندان محترم اهل سنت بايد در قبول و اخذ احاديث بسيار محتاط باشند، تازه بر جناب بخارى خرده گرفته‌اند كه از 1220 نفر خوارج و نواصب روايت كرده است كه از آن جمله حمران بن حطان خارجى مى‌باشد.

و عجيب اين كه ابن تيميه حرانى نوشته كه بخارى احتياط كرد و از احاديث امام صادق در صحيح خود نقل نكرد؛ زيرا در بعض احاديث آن جناب شك و ريبى براى او حاصل شده بود!!!

144- اصطلاحات‌

«حافظ» در اصطلاح اهل حديث كسى را گويند كه صد هزار حديث را با سند آن حفظ داشته باشد، و «حجت» به كسى گويند كه سه صد هزار حديث را به ياد داشته باشد و حاكم كسى است كه همه‌ى احاديث در حافظه او باشد.

و از ابن عقده نقل شده كه مى‌گفته: من يك‌صد و بيست هزار حديث را با اسانيد آن، از حفظ دارم و سيصد هزار حديث را مذاكره مى‌كنم و جواب مى‌دهم.

145- حصر مذاهب در اربعه‌

حكى انه لما كانت العامة فى زمن الخلفاء تشتت مذاهبم فى الفروع و اختلاف الآراء و تفرق الاهواء بحيث لم يمكن ضبطها؛ فقد كان لكل واحد من‌