كمونيزمى تماماً تابع اختلاف وسائل توليد مى‌گردد، چنانچه اوضاع سياسى و فكرى و دينى تابع اوضاع و نظامات اقتصادى مذكور ميباشد، و با اختلاف آنها تغيير و دگرگونى مييابد-.

زيربناى وسائل توليد؟

سؤالى كه در زمينه متوجه ماركسزم ميشود اين است كه تحول وسائل توليد نيز بنوبت خود عامل ميخواهد و قانون عليت «هر چيز ممكن خود بخود پديد نيامده و سببى ميخواهد» بر او منطبق ميشود براى جواب دادن اين سؤال چاره‌اى نيست جز اينكه بگويند تحول وسائل توليد تابع علوم و تجارب بشرى است كه اين خود از تحول وسائل انتاج پيدا ميشود، مثلا هر درجه‌اى از تحول وسائل توليد عامل پيدايش درجه بالاتر از علم انسانى بحقائق جهان و طريق سلوك زندگى ميشود و سپس درجه‌ى علمى و تجربى مذكور سبب تحول آلات توليد ميشود و اين جريان ادامه پيدا ميكند. لكن خواننده‌