سؤال و جواب‌

بعضى ادعا مى كنند مشركين به توحيد تدبيرى معتقد بودند، تنها شرك شان به خاطر واسطه قرار دادن بتها بين خود و خداوند بوده كه مى خواستند بوسيله آنان به خدا نزديك شوند.

براى اثبات جزء اول مدعاى خود به اين آيه تمسك كرده اند: «قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ مَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ مَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَ فَلا تَتَّقُونَ» (يونس/ 31)

ولى اين آيه دلالت ندارد كه كفار معتقد به توحيد خداوند بوده اند. اولٌا از نظر اعتبار عقلى به طور قطعى معلوم است كه مشركين نادان به مؤثريت بتها فى الجمله قايل بوده اند و گرنه داعى براى پرستيدن بتها براى آنان پيدا نمى شد. بلى آنان بتها را سرپرست خود مى دانستند، چنانچه گذشت. وثانيا آيات ديگر قرآن نيز به اين امر شهادت مى دهند، مانند: «إِنْ نَقُولُ إِلَّا اعْتَراكَ بَعْضُ آلِهَتِنا بِسُوءٍ؛ يعنى به تو (هود) مى گوييم كه بعضى از الاهان ما به تو ضرر رسانيده است. و مانند آيه 97- 99 سوره توبه كه از كفر اعراب خبر مى دهد و همچنين آيه 3 نمل كه از شرك در خالقيت خبر مى دهد و همچنين در سوره انبياء آيات 21 و 22 و آيات 13- 9 و 53 فصلت كه بر كفر آنان به خدا دلالت مى كند. پس مى شود كه از مجموع آيات بدست آورد كه برخلاف غلو اين نويسنده در حق مشركين، آنان دسته جات مختلف العقايدى بوده اند، جمعى كافر

به اصل وجود او و جمعى منكر توحيدخالقى و جمعى يا همه منكر توحيد تدبيرى مربوط به سرنوشت افراد بوده اند.