مومنة و لعبد مؤمن) دوم تعليل آن بقوله‌ أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ و شبهه نيست كه مخالف داعيست بنار پس نكاح و انكاح او جايز نباشد لكن چون مرأة است ضعيفة العقل و سريعة الانفعال است جايز است كه مؤمن نكاح كند امراة مخالفه را بدون عكس و لذا گفته‌اند كه (المراة تأخذ من دين بعلها) سيم آنكه در تعليل بقوله‌ أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ اشارتست بآنكه نكاح مشركه و مشركات كبيره است و نيز نكاح مستلزم اراده دوام آنست و صغيره نيست با اصرار چهارم آنكه نزد بعضى آنست كه نهى در آيه مفيد تحريم است ليكن مستلزم فساد عقد نيست بجهت آنكه نهى در غير عبادت مفسدان نيست و جواب از اين آنست كه در اصول مقرر شد كه نهى در معامله اگر از شي‌ء باشد لذاته يا لجزاه يا للازمه مفيد فساد است مانند بيع حصا و ملاقيح و رباوح مى‌گوييم كه اگر نكاح حقيقت در عقد است يا در وطى يا مشترك پس نهى متوجه است بشي‌ء لذاته يا للازمه پس مفيد فساد باشد و هو المط پنجم آنكه خلافى نيست در آن كه چون ذمى اسلام آورد بر نكاح خود باقيست پس تخصيص عموم‌ وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ‌ وَ لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِرِ باشد باجماع و نص حديث اگر گويند كه خير در كريمه (خير من مشركه و خير من مشرك) افعل تفضيل است كه مستلزم مشاركت است پس مفيد زيادة خيرية نكاح مؤمنه و نكاح مؤمن باشد پس در خلاف مؤمن و مؤمنه كه مشرك و مشركه است خيرية ما باشد فحينئذ اگر نكاح آنها فاسد باشد خيرية ما از آن منتفى خواهد بود گوئيم خيرية نكاح و انكاح مؤمنه اينجا باعتبار صحة و فساد آن نيست بلكه چون جمال و حسن و مال بواعثند بر نكاح و اين‌ها خيرات دنيويه‌اند پس آنها در مطلق خيرية مشارك خيرات دينيه‌اند كه در نكاح مؤمنين است ليكن دينيه اعظم است زيرا كه امور حقيقيه دائمه است نه وهميه زايله فلهذا جايز است ايراد صيغة افعل تفضيل ششم آنكه در قوله و لو اعجبتكم اشارت است بكراهت قصد مال و جماع در نكاح و تفصيل مسائل اين مبحث در كتب مبسوطه فقه مسطور است آورده‌اند كه اهل جاهليت بر طريقه يهود و مجوس سلوك نموده در حال حيض نسوان از ايشان مهاجرت كردندى و چشم در روى ايشان نينداختندى و كلام با ايشان حرام دانستندى و با ايشان ترك مواكله و مشاربه نمودندى و نصارى بر عكس در اينحال با ايشان مكالمه و مواكله مينمودند بلكه در مباشرت و ملاعبت ميافزودند و اينحال مستمر بود تا در زمان اسلام ابو دحداح با بعضى از صحابه بخدمت سيد انام (ص) آمده گفتند يا رسول اللَّه در حال حيض زنان با ايشان چگونه سلوك كنيم آيه نازل شد كه پايان جلد اول اميد است خداوند متعال توفيق عنايت فرمايد تا بقيه مجلدات بطبع برسد (حسن علمى)