كه حقتعالى اول رسول خود را باستعاذه امر نمود و بعد از آن فرمود كه افتتاح كلام بنام نامى و باسم سامى او كند برين نهج كه‌

بِسْمِ اللَّهِ‌ بنام خداى كه بوجوب وجود و استجماع جميع صفات كمال مستحق پرستش است و سزاوار عبوديت‌ الرَّحْمنِ‌ بسيار بخشنده بر خلقان در دنيا باضافه وجود حيات و ارزاق و ساير نعم تا بوسيله آن معرفة او حاصل كنند و مشغول عبادت او شوند الرَّحِيمِ‌ نيك بخشاينده بر بندگان در عقبى بمغفرت و رسانيدن ايشان بروضه جنت و مقام قربة بدانكه بسم جار و مجرور است و هر جار و مجرور متعلق است بفعل يا شبه فعل زيرا كه حروف جاره موضوعند از براى افضاى معنى افعال باسماء پس آنها را ناچار باشد از متعلق (فحينئذ) بسم را از متعلقى چاره نباشد و آن ابتداء است و تقدير اينست كه بسم اللَّه ابتداء و ميتواند بود كه تقدير اين باشد كه ابتداء متبركا و متيمنا بسم اللَّه يعنى آغاز كلام ميكنم در حالتى كه با بركت و يمنم بنام خداى و بعضى گويند كه متعلق آن فعلى است كه مشتق است از مصدرى كه از فعل مشروع فيه مستفاد ميشود يعنى اگر مشروع فيه قرأت باشد اقرء است و اگر كتابة است اكتب و اگر ذباحه است اذبح و اگر اكل است اكل و على هذا القياس و تأخير متعلق آن بجهت افاده اختصاص است و رد اهل شرك كه بنام آلهة خود ابتدا ميكردند و ميگفتند بسم اللات باسم العزى پس بر موحد واجبست كه در ابتداء امور قصد معنى اختصاص كند باسم حق تعالى و بر نهجى بآن قائل شود كه مفيد اختصاص باشد و اين بتأخير فعل ميشود و تقديم اسم مانند إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ‌ و لهذا نوح عليه السّلام در وقت نشستن در كشتى فرمود كه‌ بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها و نگفت مجراها و مرسيها بسم اللَّه تا افاده اختصاص دهد و بر همگنان ظاهر گردد كه در جميع امور ابتدا باسم سامى حضرت عزت ميبايد كرد نه باسم غير او چنان كه شعار مشركان است و نيز تقديم اسم او سبحانه ادخل است در تعظيم و اوفق بوجود زيرا كه وجود او مقدم است بر جميع موجودات و ديگر آنكه تا در قرائت متقدم باشد چه آن آلت قرائتست از حيثيت آنكه فعل تمام نميشود و در شرع معتد به نميشمرند مگر كه مصدر باسم سامى او سبحانه باشد

لقوله (ص) كل امر ذى بال لم يبدء فيه ببسم اللَّه فهو ابتر

پس معنى مراد از بسم اللَّه اينست كه بنام معبود بحق ابتدا ميكنيم نه بنام معبود باطل و عدم تأخير فعل در اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ‌ بجهت آنست كه اينجا تقديم فعل اوقع و اهم است زيرا كه اين سوره اول سوره است كه نازل شده پس امر بقرائت در او اهم بوده باشد و باء يا از براى الصاق است يعنى مانند مررت بزيد و يا بمعنى استعانت باشد چنان كه كتب بالقلم يعنى ابتداء كلام من ملصق است باسم خداى بحق و يا باستعانة نام خداى آغاز كلام ميكنم و قائل شدن حقتعالى باين كلام باعتبار آنكه مقولست‌