پژوهشى در باره كاتبان وحى‌[1]

اصطلاح «كاتبان وحى» بر كسانى اطلاق مى‌شود كه قرآن را پس از نزول، با املاى پيامبر نوشته و به صورت مكتوب در آورده‌اند. شمار اين كاتبان به دليل كمى افراد با سواد، محدود بوده است.

جهان‌شمولى و جاودانگى اسلام، ايجاب مى‌كرد تا قرآن كريم، كه وحى الهى و اساس و ريشه قوانين اسلامى و معجزه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله است، براى هميشه بدون تحريف حفظ شود. بدين‌رو، رسول اللَّه صلى الله عليه و آله كه خود به تصريح قرآن كريم، امّى‌[2] (كسى كه خواندن و نوشتن نمى‌داند[3] يا كسى كه نمى‌نويسد[4]) بود و تا پيش از نزول قرآن نمى‌خواند و نمى‌نوشت،[5] به محض نزول آيات الهى،[6] ضمن بهره‌گيرى از حافظه نيرومند تازه‌مسلمانان عرب، فرمان مى‌داد برخى از صحابه كه به فنّ نوشتن آشنايى داشتند و مورد اعتماد بودند، آن را بنويسند. اينان در منابع تاريخ و سيره، با عنوان «كاتبان وحى» شناخته مى‌شوند. كاتبان، آيات را كه رسول خدا بر آنها املا مى‌كرد،[7] بر پوست، استخوان‌هاى پهن شتر يا گاو (مانند كتف و دنده‌ها)، برگ خرما

[1]. اين پژوهش، به وسيله فاضل گرامى جناب آقاى سيد محمود سامانى، انجام شده است.

[2]. اعراف: آيه 157- 158.

[3]. العقد الفريد: ج 4 ص 151.

[4]. لسان العرب: ج 12 ص 34.

[5]. عنكبوت: آيه 48. نيز، ر. ك: أوائل المقالات: ص 224؛ مكاتيب الرسول صلى الله عليه و آله: ج 1 ص 90.

[6]. مجمع البيان: ج 8 ص 3؛ مكاتيب الرسول صلى الله عليه و آله: ج 1 ص 130.

[7]. تفسير الحبرى: ص 158 و 576؛ شواهد التنزيل: ج 1 ص 48؛ الموسوعة القرآنية: ج 1 ص 352.