كه گروه گروه وارد دين خدا مى‌شوند، پس پروردگارت را با حمد تسبيح كن و از او درخواست آمرزش نما كه او توبه‌پذير است».

با نزول اين سوره، صحابه خرسند شدند؛ زيرا پيروزى مطلق اسلام بر كفر و تثبيت و استحكام پايه‌هاى دين با گرويدن گروه‌هاى مختلف مردم را بشارت مى‌داد.

ولى عباس عموى پيامبر، به سبب خبر دادن سوره از پايان كار پيامبر، از نزول آن سخت غمناك شد و پيامبر پس از آن دو سال بيشتر زنده نبود.[1]

در روايتى از امام صادق عليه السلام و نيز امام رضا عليه السلام آخرين سوره، «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ» معرفى شده است.[2] از ابن‌عباس نيز گزارش شده كه آخرين سوره، نصر است.[3]

2. سوره برائت: رواياتى آخرين سوره را برائت معرفى كرده است كه نخستين آيات آن در سال نهم هجرى نازل شد و پيامبر صلى الله عليه و آله على عليه السلام را فرستاد تا آن را بر جمع مشركان بخواند.[4]

3. سوره مائده: در روايتى آخرين سوره نازل شده، مائده دانسته شده است.[5]

نظريه‌

در جمع‌بندى روايات مربوط به آخرين سوره‌اى كه بر پيامبر نازل شده چند نكته شايان توجه است:

1. سوره نصر، در عام الفتح و سال هشتم هجرى، در حجة الوداع و در منا، نازل گرديده است.[6]

[1]. مجمع البيان: ج 10 ص 844؛ الدرّ المنثور: ج 6 ص 406.

[2]. ر. ك: ص 47 ح 27 و عيون اخبار الرضا عليه السلام: ج 2 ص 6 ح 12.

[3]. تفسير ابن كثير: ج 8 ص 482؛ تفسير القرطبى: ج 21 ص 229؛ الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 84.

[4]. التبيان فى تفسير القرآن: ج 3 ص 407؛ تفسير الصافى: ج 2 ص 318- 320؛ أسباب النزول: ص 17.

[5]. التبيان فى تفسير القرآن: ج 3 ص 413؛ تفسير ابن كثير: ج 3 ص 3؛ الدرّ المنثور: ج 2 ص 252.

[6]. ر. ك: تفسير القمّى: ج 2 ص 446 و ج 1 ص 173.