الرحمن الرحيم» در هر سوره جزو آن سوره و آيه‌اى مستقل است.[1]

اما روايت منقول از امام على عليه السلام كه در آن، نخستين وحى قرآنى، آيه 151 از سوره انعام دانسته شده،[2] از چند جهت اشكال دارد، از جمله اين كه به نقل از ابن عباس و ديگران، سوره انعام از سوره‌هايى است كه همه آن، يكجا نازل شده است.[3] دوم اين كه بر پايه روايت ديگرى از ابن عباس، آيه 151 از سوره انعام، مدنى است.[4]

واپسين آيه يا آيات نازل شده‌[5]

زرقانى در مناهل العرفان، در باره واپسين آيه يا آياتِ نازل شده، ده ديدگاه را نقل كرده‌[6] كه مهم‌ترين آنها عبارت اند از:

1. آيه 281 از سوره بقره: بر اساس شمار زيادى از روايات، آخرين آيه‌اى كه بر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نازل شد «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ‌؛ از روزى هراسناك باشيد كه در آن به خداوند بازگردانده مى‌شويد، سپس به هر كسى هر چه اندوخته كاملًا داده مى‌شود، و به آنان ستم نمى‌شود» بود كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با اشاره جبرئيل آن را در ميان آيه ربا و آيه دَيْن (پس از آيه 280) از سوره بقره قرار داد و پس از آن پيامبر بيش از 21 روز و بنا بر قولى بيش از نه شب زنده نبود.[7]

2. بخشى از آيه 3 از سوره مائده: به نقل يعقوبى، واپسين آيه نازل شده بر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله‌ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً؛ امروز دينتان را كامل كردم و نعمتم را بر شما تمام ساختم، و اسلام را دين مورد پسند برايتان قرار دادم»

[1]. التبيان فى تفسير القرآن: ج 1 ص 24؛ مجمع البيان: ج 1 ص 89؛ البيان: ص 440.

[2]. أحكام القرآن، ابن عربى ج 4 ص 1954؛ تفسير القرطبى: ج 21 ص 117- 118.

[3]. ر. ك: التبيان فى تفسير القرآن: ج 4 ص 75؛ مجمع البيان: ج 4 ص 421.

[4]. ر. ك: التبيان فى تفسير القرآن: ج 4 ص 75.

[5]. ر. ك: ص 52( نزول آخرين وحى قرآنى).

[6]. مناهل العرفان: ج 1 ص 97- 101.

[7]. أسباب النزول: ص 16- 18؛ تاريخ اليعقوبى: ج 2 ص 43؛ تفسير مقاتل: ج 1 ص 228.