پژوهشى در باره نخستين و واپسين وحى قرآنى‌

[1] روايات فريقين و نيز گزارش‌هاى تاريخى گوناگون در باره نخستين و واپسين وحى الهى‌[2] موجب شده‌اند تا وحدت نظرى در اين موضوع محقق نشود. به همين دليل نظريه‌هاى ارائه شده نيز بر ادله‌اى محكم و خدشه‌ناپذير مبتنى نيستند. با اين همه مى‌توان با بررسى ادله و ملاحظه قراين، برخى احتمال‌ها را تقويت كرد.

نخستين آيه يا سوره نازل شده‌

در باره نخستين آيه يا سوره نازل شده ديدگاه‌هايى وجود دارد كه از اين ميان سه ديدگاه شايان توجه‌اند:[3]

1. مشهور مفسران و دانشوران علوم قرآنى،[4] پنج آيه نخست سوره علق را كه نزول آنها مقارن آغاز بعثت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بوده، نخستين وحى الهى برشمرده‌اند و به شمارى از احاديث استناد كرده‌اند؛[5] از جمله در حديثى از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه:

أَوَّلُ مَا نَزَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و آله‌ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ»، وآخِرُهُ: «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ ...».

[1]. اين پژوهش، به وسيله فاضل گرامى جناب آقاى سيّد حامد عليزاده موسوى، انجام شده است.

[2]. ر. ك: ص 50( نزول نخستين وحى قرآنى).

[3]. زاد المسير: ج 1 ص 12.

[4]. التبيان فى تفسير القرآن: ج 10 ص 378؛ تفسير القرطبى: ج 20 ص 117؛ شواهد التنزيل: ج 2 ص 409- 414.

[5]. شواهد التنزيل: ج 2 ص 409- 414؛ أسباب النزول: ص 1214؛ تفسير الأصفى: ج 2 ص 1459.