كاربرد كلمه «تنزيل» در قرآن‌

واژه «تنزيل» پانزده بار در قرآن به كار رفته كه به جز يك بار،[1] ساير موارد، در باره تبيين مبدأ و خاستگاه وحى و چگونگى نزول قرآن است. در اين آيات تصريح شده است كه متن آيات اين كتاب آسمانى از جانب پروردگار جهانيان كه عليم، حكيم، عزير، حميد، رحمن، ورحيم است، بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است.

اكنون با توجه به آنچه در واژه‌شناسى «تفسير»، «تأويل» و «تنزيل» و نيز كاربرد اين واژه‌ها در قرآن ملاحظه شد، بايد ديد فرق ميان اين واژه‌ها با هم، هنگامى كه در مورد اين كتاب آسمانى به كار مى‌روند چيست؟

فرق تفسير قرآن و تأويل آن‌

پيش از اين اشاره كرديم كه تفسير و تأويل، در اصل، هر دو به معناى آشكار كردن معناى پنهان لفظ و بيان مقصود واقعى آن است، چيزى كه هست آشكار كردن معناى پنهان لفظ، مراتب و گونه‌هاى مختلف دارد.

بررسى موارد كاربرد واژه‌هاى تفسير و تأويل در روايات نيز اين واقعيت را تأييد مى‌كند؛ زيرا در بسيارى از آنها اين واژه‌ها در موارد مشابه به طور يكسان به كار رفته‌اند. ظاهراً به همين جهت شمارى از محققان، تفسير قرآن و تأويل آن را به يك معنا دانسته‌اند. سيّدِ مرتضى رحمه الله در تبيين امكان تفسير آيات متشابه با رجوع به محكمات قرآن، مى‌فرمايد:

... فَيَعلَمُ الرّاسِخونَ فِى العِلمِ تَأويلَهُ إذَا استَدلّوا بالمُحكَمِ عَلى‌ مَعناهُ و لَو كانَ العُلَماءُ لا يَعلَمونَ شَيئاً مِن تَأويلِ المُتَشابِهِ بَتَّةً، ما كانَ لمِا رُوِىَ أنَّ رَسولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله عَلَّمَ أميرَالمُؤمِنينَ عليه السلام التَّفسيرَ، مَعنىً، لِأنَّ مَعنَى التَّفسيرِ وَ التَّأويلِ إنَّما يَكونُ لِما غَمَضَ و دَقَّ و لَم يُعلَم بِظاهِرِهِ و هذِهِ صِفَةُ المُتَشابِهِ.[2]

[1]. ر. ك: فرقان: آيه 25( اين آيه در باره نزول فرشتگان است).

[2]. حقايق التأويل: ص 7.