ب- آيه رِبا (آيه 278 سوره بقره)

37. صحيح البخارى- به نقل از ابن عبّاس‌-: آخرين آيه‌اى كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد، آيه رِبا بود.[1]

ج- آيه 128 سوره توبه‌

38. معانى القرآن- به نقل از ابن عبّاس‌-: آخرين آيه‌اى كه نازل شد، «قطعاً براى شما، پيامبرى از خودتان آمد» بود.[2]

د- آيه كَلاله (آيه 176 سوره نساء)

39. مجمع البيان‌- به نقل از بَراء بن عازِب-: آخرين سوره‌اى كه به طور كامل [و يك‌جا] نازل شد، سوره برائت بود و آخرين آيه‌اى كه نازل شد، آيه پايانى سوره نساء بود يعنى: «از تو [در باره كَلاله‌] فتوا مى‌خواهند»، تا آخر آيه.[3]

ه- آيه اكمال‌[4] (آيه 3 سوره مائده)

40. تاريخ اليعقوبى: گفته شده: آخرين آيه نازل شده بر پيامبر صلى الله عليه و آله، اين است: «امروز، دينتان را كامل كردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را دين مورد پسند قرار دادم». اين گزارش،

[1].

[2]. إنَّ آخِرَ آيَةٍ نَزَلَت‌« لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ»( معانى القرآن: ج 3 ص 272).

[3]. آخِرُ سورَةٍ نَزَلَت كامِلَةً بَراءَةٌ، وآخِرُ آيَةٍ نَزَلَت خاتِمَةُ سورَةِ النِّساءِ« يَسْتَفْتُونَكَ» الآيَةَ( مجمع البيان: ج 3 ص 229؛ مسند ابن حنبل: ج 6 ص 435 ح 18661).

[4]. روايت است كه بعد از سوره فتح آيه:« الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» نازل شد واين آخرين آيه بود و آن حضرت صلى الله عليه و آله بعد از هشتاد روز از نزول اين آيه درگذشت. نيز از مقاتل حكايت شده كه بعد از دو سال از نزول اين سوره، حضرت رحلت فرمود و در اين دو سال هيچ كس او را مسرور و خندان نديد، و از ابن عبّاس منقول است كه چون اين سوره نازل شد پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود:« نُعِيَت إلىَّ نفسى بأنّها مقبوضة فى هذه السنة؛ خبر مرگ مرا به من رسانيدند و اين كه امسال روح من قبض مى‌شود»( تفسير منهج الصادقين فى إلزام المخالفين: ج 10 ص 381- 382).