پژوهشى در باره شمار بَطن‌هاى قرآن‌

مشهور است كه قرآن، داراى هفتاد بطن است. ظاهراً مبدأ اين شهرت، رواياتى هستند كه در شمارى از منابع غير حديثى آمده‌اند كه در اين جا به بخشى از آنها اشاره مى‌كنيم.

در كتاب جواهر الكلام، ضمن مبحثى در باره قرآن آمده است:

همان گونه كه در روايت آمده: «هر باطنى از آن، باطنى دارد، تا هفتاد باطن».[1]

در مقدمه تفسير الميزان نيز آمده است:

روايت‌هايى از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه اهل بيت عليهم السلام در اين خصوص، وارد شده است، مانند اين فرمايش آنان كه: «قرآن، ظاهرى دارد و باطنى، و باطن آن هم باطنى دارد، تا هفت باطن» يا «تا هفتاد باطن».[2]

اين مطلب، در بسيارى از منابع غير حديثى تكرار شده است‌[3] و بلكه برخى نوشته‌ها، آن را به «بسيارى از احاديث» نسبت داده‌اند:

در احاديث فراوانى آمده است كه قرآن، هفت يا هفتاد باطن دارد.[4]

بر پايه بررسى‌هاى انجام شده، منبع روايت «سبعين بطناً»، تفسير إعجاز البيان‌

[1]. جواهر الكلام: ج 9 ص 295.

[2]. الميزان فى تفسير القرآن: ج 1 ص 7. گفتنى است كه اين روايت، تا كلمه« هفت باطن( سبعة أبطن)» در عوالى اللآلى( ج 4 ص 107 ح 159) آمده است.

[3]. ر. ك: تهذيب الاصول، جعفر سبحانى: ج 1 ص 52، الفصول الغروية فى الأصول الفقهية: ص 58.

[4]. معانى الأخبار: ص 259( پاورقى مرحوم استاد على‌اكبر غفّارى).