خطّ قرآن نمى‌توانست به صورت كامل نياز خواننده را به خواندن صحيح برطرف كند.

2. اختلاف لهجه قبايل عرب‌

زندگى قبيله‌اى در حجاز و فاصله جغرافيايى قبايل از يكديگر، زمينه‌ساز «اختلاف لهجه‌ها» شده بود. اگر چه قرآن به لغت و لهجه قريش نازل شد كه بهترين و فصيح‌ترين لهجه در ميان لهجه‌هاى عرب بود،[1] اما قاريان قرآن كه لهجه‌هاى گوناگون داشتند، در مواردى در تلفظ يك كلمه، آن را به لهجه خويش قرائت مى‌كردند.[2] همين امر به تدريج باعث اختلاف قرائات شد؛ مثلًا كلمات «نَعبدُ» و «نَسْتَعينُ» در برخى از لهجه‌هاى عرب «نِعبدُ» و «نِستعين» قرائت شده است. يا برخى قبايل «واو» مكسور را به همزه بدل مى‌كردند مثلًا «وعاء» را «اعاء» تلفظ مى‌كردند. تاريخ قرائات نشان مى‌دهد، اختلاف لهجه‌ها درپاره‌اى از موارد باعث اختلاف قرائات شده است.[3]

3. اجتهاد قرّاء

پس از توحيد مصاحف و اعزام قاريان به شهرهاى مختلف اسلامى، چه بسا قاريان در قرائت آيه‌اى در مصحف كه خالى از هرگونه اعراب و اعجامى بود دچار ترديد مى‌شدند و در اين گونه موارد به نظر خود عمل مى‌كردند و هر احتمال را كه در نظر آنان مناسب‌تر بود برمى‌گزيدند.[4] آثار فراوانى مانند الحجّة للقراء السبعة يا الكشف عن وجوه القرائات السبع بر همين اساس تدوين شده‌اند تا قرائت‌هاى مختلف قرّاء را توجيه كنند و براى صحت آن از قواعد ادبى و نحوى دليل اقامه كنند.

[1]. أعراب القرآن و بيانه: ج 7 ص 448.

[2]. ر. ك: البرهان فى علوم القرآن: ج 1 ص 224؛ تاريخ القرآن الكريم، كردى: ص 86.

[3]. تاريخ قرآن، محمود راميار: ص 361.

[4]. ر. ك: الإنصاف: ج 4 ص 195؛ البيان: ص 151.