پژوهشى در باره نزول دفعى و تدريجى قرآن كريم‌[1]

نزول، مصدر از مادّه «ن ز ل»، در لغت به معناى پايين آمدن چيزى (مادى يا معنوى) است كه رتبه واقعى آن، بالاست.[2] مراد از «نزول قرآن» در اصطلاح، فرود آمدن قرآن كريم از سوى خداى متعال بر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله است. اين موضوع از سرفصل‌هاى علوم قرآنى است و مباحث پردامنه‌اى را در اين رشته علمى به خود اختصاص داده است.

از مسائل مهمّ نزول قرآن، چگونگى آن است. اختلافى نيست كه قرآن كريم به تدريج و در اوضاع و مناسبت‌هاى گوناگون بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است؛ اما در اين كه به صورت دفعى و يكباره نيز نازل شده باشد، ميان قرآن‌پژوهان اختلاف است. در اين باره آراى متعددى ارائه شده كه دو نظريه زير مهم‌ترين آنهاست:

1. نزول تدريجى و نزول دفعى‌

قرآن، دو نزول دارد: يكى «تدريجى» كه در 27 رجب آغاز شده و در طول مدت رسالت ادامه يافته تا به كمال رسيده است؛[3] ديگرى «دفعى» كه بنا بر آن، قرآن در شب قدر ماه رمضانِ نخستين سال بعثت، به يكباره بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است. شيخ صدوق،[4] فيض كاشانى،[5] علامه مجلسى،[6] ابوعبد اللَّه‌

[1]. اين پژوهش، به وسيله فاضل گرامى جناب آقاى ابراهيم احمديان، انجام شده است.

[2]. التحقيق فى كلمات القرآن الكريم: ج 12 ص 78؛ مفردات ألفاظ القرآن: ج 1 ص 799.

[3]. بحار الأنوار: ج 18 ص 253.

[4]. ر. ك: بحار الأنوار: ج 18 ص 250- 251.

[5]. ر. ك: تفسير الصافى: ج 1 ص 64.

[6]. ر. ك: بحار الأنوار: ج 18 ص 253- 254.