1- 4. نظم و اسلوب‌

مخاطبان قرآن و آشنايان به زبان و ادبيات عرب، شاهد اين واقعيت اند كه سبك و اسلوب قرآن، مطابق نثر متعارف عرب نيست، همچنان كه نظم و شعر نيز نيست. با اين همه در قرآن نوعى آهنگ زيبا، شبيه قافيه و پساوندهاى شعر يا قرينه‌هاى نثر متقارن و سجع وجود دارد: «لا يشبه شى‌ءٌ من كلامه بكلام البشر...[1] والمعجزة فى نظمه...».[2]

اين اسلوب، ويژگى ديگرى را نيز در خود نهفته دارد: آيات و عبارات قرآن محتوى يك موضوع معين و عناصر معنايى محدودى نيست، بلكه طيفى از معانى و موضوعات را در خود نهفته دارد. عرب از همان آغاز آشنايى با قرآن، تحت تأثير ترنّم موسيقايى و آهنگ گيراى قرآن واقع شده و احياناً آن را با شعر ادبا و آواهاى سحرآميز كاهنان مقايسه كرده است. بعد از اعتراف به حقانيت قرآن و پذيرش اسلام نيز به قرائت و تجويد و نغمه آسمانى آن دل سپرده و آن گاه در زبان موزون قرآن و زيبايى‌هاى آن كاوش‌هاى فراوانى كرده است.

اگر از توجه ويژه اهل‌بيت عليهم السلام نسبت به زيبايى‌هاى همه‌جانبه قرآن- كه همپاى قرآن بالندگى داشته است- بگذريم، شايد آثارى چون مجاز القرآن از ابوعبيده معمر بن مثنى (م 209 ق)، معانى القرآن اثر يحيى ابو زكريا فرّاء ديلمى (م 208 ق) و تأويل مشكل القرآن دستاورد ابن قتيبه ابو محمد عبد اللّه (م 276 ق)، از نخستين آثار كلاسيك (مَدرَسى) به شمار آيند كه در بحث اسلوب قرآن و سبك ويژه آن نگاشته شده‌اند.

ابوعبيده، پس از مقايسه تعابير لطيف و وجوه نظم قرآن با ادبيات رايج عرب، تأكيد مى‌ورزد كه نمى‌توان براى قرآن نظيرى يافت. فرّاء، از تركيب و اعراب قرآن‌

[1]. بحار الأنوار: ج 89 ص 107.

[2]. عيون اخبار الرضا عليه السلام: ج 1 ص 137.