بسيارى از سوره‌ها در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله موافق، و بر اين باورند كه شواهد تاريخى فقط از اثبات ترتيب همه سوره‌ها به مفهوم مطلق آن ناتوان است؛ ولى ترتيب بيشتر سوره‌ها را مى‌تواند ثابت كند، و اين قولى است كه مى‌توان با آن موافقت نمود.

مسئله سوم: چگونگى ترتيب آيات‌

در باره زمان تدوين و تنظيم آيات، قرآن‌پژوهان بر يك نظر نيستند. بسيارى معتقدند، چينش و نظم كنونى آيات و شروع و ختم آنها در درون سوره‌ها، به دستور و اعلام پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بوده و به اصطلاح، نظم آيات، «توقيفى» است. اين ديدگاه چنان رايج است كه حتى جمعى در باره آن، ادعاى اجماع كرده‌[1] و آن را ترديدناپذير برشمرده‌اند.[2] اين گروه از قرآن‌پژوهان به ادله ذيل استناد كرده‌اند:

1. رواياتى كه بر اساس آنها پيامبر صلى الله عليه و آله برخى سوره‌هاى قرآن را با ترتيب كنونى در نماز و غير نماز، تلاوت مى‌كردند.[3]

2. رواياتى كه بر پايه آنها رسول خدا صلى الله عليه و آله آياتى را به عنوان اوّلين يا آخرين آيات سوره‌ها اعلام مى‌كرد.[4]

3. رواياتى كه بر اساس آنها رسول خدا صلى الله عليه و آله با اشاره جبرئيل آياتى را در سوره‌هاى خاصّى قرار مى‌داد؛[5] مانند روايتى كه مى‌گويد: پس از نزول‌ «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ‌ ...؛[6] خداوند به عدالت و احسان فرمان مى‌دهد»، پيامبر صلى الله عليه و آله به دستور جبرئيل، آن را در سوره نحل قرار داد.[7] اين روايت به دو طريق، نقل شده كه ابن كثير هر دو را

[1]. فتح البارى: ج 9 ص 37؛ الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 161؛ روح المعانى: ج 1 ص 47؛ مباحث فى علوم‌القرآن: ص 71.

[2]. المحرر الوجيز: ج 1 ص 50؛ التحرير و التنوير: ج 1 ص 85؛ روح المعانى: ج 1 ص 47.

[3]. مباحث فى علوم القرآن: ص 71.

[4]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1، ص 162؛ بحوث فى تاريخ القرآن و علومه: ص 103.

[5]. البرهان فى علوم القرآن: ج 1 ص 168( نوع 13).

[6]. نحل: آيه 90.

[7]. ر. ك: المحرر الوجيز: ج 1 ص 378.