لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِي كَبَدٍ[1] و إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْناهُ سَمِيعاً بَصِيراً[2] مى‌توان به اين نتيجه رسيد كه خلقت و زندگى انسان آميخته با صبر است و بدون آن از عهده امتحانات و بلاياى روزگار برنمى‌آيد. پس كسى كه در ايجاد و تثبيت فضيلت صبر در خود موفق‌تر باشد، با ارتقاء صفات انسانى خويش، موفقيت خود را نيز تضمين كرده است.

واژه‌شناسى صبر

«صبر» در لغت به معناى خويشتن‌دارى از جزع و فزع هنگام سختى است.[3] برخى، صبر را خصلتى مركب از وقار و شجاعت دانسته‌اند[4] و برخى صبر را نگهدارى نفس از بى‌تابى، غضب، زبان از شِكوِه و شكايت، و جوارح از تشويش و كارهايى چون گريبان چاك زدن دانسته‌اند.[5] قرآن كريم نيز صبر را برابر جزع و بى‌تابى دانسته است.[6] ازاين‌رو صبر به معناى «خودنگهدارى و ثبات» است.[7] بر اين اساس صبر يكى از صفات بازدارنده است و آدمى را از بى‌تابى و عنان اختيار از كف دادن باز مى‌دارد و نشان‌گر توان بالاى تحمل سختى‌ها و مقاومت در برابر ناملايمات است. انسان صبور، بر خود مسلط است و به سبب‌

[1]. بلد: 4.

[2]. انسان: 2.

[3]. الصحاح، ج 2، ص 706؛ لسان العرب، ج 4، ص 437:« حبس النفس عن الجزع».

[4]. مفردات الفاظ القرآن، ص 273

[5]. نضرة النعيم، ج 6، ص 2442.

[6]. ابراهيم: 21: سَواءٌ عَلَيْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا.

[7]. ر. ك: تفسير تسنيم، ج 7، ص 571.