به نفس خود بدگمان است. ازاين‌رو پيوسته بر آن خُرده مى‌گيرد و عملِ بيشترى از او مى‌طلبد (راحتش نمى‌گذارد)».[1] در حديث ديگرى مى‌فرمايد: «همانا نفس انسان، بسيار نيرنگ‌باز است؛ اگر به آن اعتماد كنى، شيطان را مقتداى تو مى‌گرداند تا مرتكب اعمال حرام شوى».[2]

3. خوش‌گمانى به هم‌نوعان‌

بُعد سوم، خوش‌گمانى به هم‌نوعان است و به اعتبار هم‌نوعان تقسيم مى‌شود كه در ادامه به اختصار بيان مى‌شود.

الف- حُسن ظن به مؤمنان‌

بى گمان اصل اولى در اين حوزه ارتباطى، خوش‌گمانى است. در آموزه‌هاى اسلامى، حُسن ظن به مؤمنان اهميت توصيف‌ناشدنى دارد و در حفظ وحدت اجتماعى و ايجاد الفت و مهربانى در جامعه ايمانى نقش بسزايى دارد. ميزان اهتمام آموزه‌هاى دينى، به جامعه و تحكيم پايه‌هاى آن بر همگان آشكار است و پرداختن به آن از موضوع اين نوشتار خارج است.

به هر روى، در تعاملات اجتماعى مؤمنان، اصل اول، درستكارى است و پايه و اساس اين اصل، خوش‌گمانى به آنان است. بنابراين تا زمانى كه خلاف درستكارى ثابت نشده «اصالت الصحة» جارى است و جايى براى بدبينى و سوء ظن وجود ندارد. به اين دليل است كه‌

[1]. نهج البلاغة، خطبه 176.

[2]. مستدرك الوسائل، ج 11، ص 140، ح 12650: