اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطاً است. با اين قيد فهميده مى‌شود كه خداى تعالى بر همه اعمال و رفتار آنان احاطه دارد و آگاه است. پس تقييد با اين دو قيد، تقييد به عام بعد از تقييد به خاص، و در حقيقت، تعليل است براى اين كه خيانت‌كاران از خدا شرم نمى‌كنند.[1]

علاوه بر آياتى كه گذشت، آيات بى‌شمار ديگرى نيز مى‌توان به موضوع عفّت و پاكدامنى مرتبط دانست. اين آيات، مؤلفه‌هاى حيا را تبيين و باور به آنها را ايجاد مى‌كنند؛ چه آن گاه كه باور به مؤلفه‌هاى حيا در فرد نهادينه شود، خصلت حيا مطابق با آموزه‌هاى دينى نيز ايجاد مى‌شود.

مؤلفه‌هاى حيا در قرآن‌

گفتيم كه در قرآن كريم، به لزوم شرم و حيا در رفتارها تصريح نشده است، اما در آيات بى‌شمار درباره مؤلفه‌هاى حيا در انسان سخن به ميان رفته و تلاش شده است باور به اين مؤلفه‌ها در انسان ايجاد شود. اين آيات، در سه گروه تقسيم‌شدنى هستند:

1. گروهى از آيات قرآن كريم كه رفتارها را به دو دسته خوب و بد تقسيم كرده است. با اين آيات، ناپسند و زشت بودن برخى رفتارها براى انسان روشن مى‌شود. تمام آياتى كه اعمال را به خوب و بد تقسيم مى‌كنند و مؤمنان را از ارتكاب اعمال بد برحذر مى‌دارند از اين آيات‌اند.[2] البته در

[1]. ترجمه تفسير الميزان، ج 5، ص 119.

[2]. نساء: 123: مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً يُجْزَ بِهِ وَ لا يَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً؛ هر كه كار بد كند كيفر آن را خواهد ديد و به جز خدا كسى را يار و ياور خود نتواند يافت؛ بقره: 81: بَلى‌ مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ‌؛ آرى، هر كس اعمالى زشت نموده و به كردارهاى بد احاطه شود چنين كسى اهل دوزخ بوده و در آتش پيوسته معذب خواهد بود؛ غافر: 40 مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلا يُجْزى‌ إِلَّا مِثْلَها وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيها بِغَيْرِ حِسابٍ‌؛ و اين را بدانيد هر كس كار بدى كند به كيفرى مانند آن مجازات شود و هر مرد و زنى كه كار شايسته و عمل صالح كند مشروط بر آن كه مؤمن باشد به پاداش آن اعمال صالحه وارد بهشت شده و در آن جا به روزى بى حساب و رزق نيكو مى‌رسد؛ و ....