مانند: سوره، آيه، جزء، حزب و عُشْر. از اين تقسيمات، آنچه ريشه قرآنى دارد و در خود اين كتاب شريف به آن اشاره شده، «سوره» و «آيه» است. از اين رو، به توضيح اين دو اصطلاح و شمارگان آنها در روايات و منابع تفسيرى و تاريخى مى‌پردازيم.

آيه، در لغت و اصطلاح‌

كلمه «آيه» در قرآن، 86 بار به صورت مفرد و 296 بار به شكل جمع آمده است.[1] در باره ريشه واژه «آيه» ميان لغويان اختلاف است. برخى اصل آن را «أ ى ى» به معناى مكث و انتظار مى‌دانند.[2] جوهرى و مصطفوى (از واژه‌شناسان خبره)، اين كلمه را از ريشه «أوى» به معناى توجّه و قصد مى‌دانند.[3] برخى نيز مى‌گويند: آيه از «اىْ» به معناى آشكار كردن گرفته شده است.[4] راغب، همين ريشه را با تشديد ياء (به شكل «اىّ») به صورت يك احتمال ذكر مى‌كند و مى‌گويد: درست، آن است كه آيه از مصدر «تأيّى» به معناى تثبّت و پايدارى گرفته شده باشد.[5]

لغويان براى «آيه» چند معنا گفته‌اند: 1. گروه. 2. شگفتى. 3. نشانه. 4. چيزى كه براى رسيدن به هدف و مقصودى به آن توجه كنند و آن را وسيله قرار دهند.[6]

در تعريف اصطلاحى «آيه» گفته شده: قطعه‌اى از قرآن است كه در سوره‌اى واقع شده و شروع و پايان دارد و از چند جمله يا كلمه- گرچه برخى در تقدير باشند-

[1]. المعجم الإحصائى: ج 2 ص 24- 30.

[2]. معجم مقاييس اللغة: ج 1 ص 167 مادّه« أيى».

[3]. صحاح اللغة: ج 6 ص 2275 مادّه« أيى»؛ التحقيق فى كلمات القرآن: ج 1 ص 186 مادّه« أيى»( مقاله« آيه»، سيّد محمّدباقر حجّتى).

[4]. جمهرة اللغة: ج 1 ص 250 مادّه« آيه».

[5]. مفردات ألفاظ القرآن: ص 33 مادّه« اى».

[6]. ر. ك: البرهان فى علوم القرآن: ج 1 ص 266؛ التحقيق: ج 1 ص 186 مادّه« آيه».