طرف ظواهر سطحى نفس، بالا بياييم، از مراتب مختلف نفس، خواهيم گذشت و نهايتاً به مرتبه سطحى و آشكار احساسات و انفعالات مى‌رسيم.[1]

انسان، آن گاه كه دوستى را ملاقات مى‌كند يا لحظاتى را به ورزش مى‌گذرانَد، حالتى انفعالى و احساسى در سطح نفس وى، پديد مى‌آيد كه نشاط، نام دارد. حالت‌هاى ديگرى از انفعال نيز مى‌تواند در سطح نفس، پديد بيايد. آدمى، وقتى چيزى را دوست داشت و براى رسيدن به آن تلاش كرد، امّا به خواست خود نرسيد، حالتى انفعالى در سطح نفس وى، پديد مى‌آيد كه «حزن و اندوه»، نام دارد و در مقابل، اگر به خواسته خود برسد، احساس و حالت ديگرى به وى دست مى‌دهد كه «شادى» نام دارد؛ ولى اگر از اصل، خواسته‌اى نداشته باشد تا براى رسيدن به آن، به سعى و تلاش بپردازد، در اين صورت، نفس و روان چنين انسانى، از هر دو حالت غم و شادى، عارى است. حالات نام برده را احساسات و انفعالات مى‌گويند و سطحى‌ترين مراتب نفس را تشكيل مى‌دهند كه متأثّر از ساير شئون و خواسته‌هاى نفس است.[2]

ز. ارزش‌گذارى اخلاقى نشاط

آيا حالاتى همچون نشاط، قابليت ارزش‌گذارى اخلاقى دارند؟ آيا مى‌توان به آنها بارِ ارزشى داد؟ اصولًا احساسات و انفعالات، از نظر اخلاقى، ارزشى دارند؟

[1]. اخلاق در قرآن، ج 2، ص 62.

[2]. همان، ص 63.