گرفته است. سه دسته عوامل فردى، اجتماعى و اعتقادى، پيامدهاى بارز سستى هستند كه هر كدام، شاخصه‌هايى را در درون خود دارند. بررسى مجموع چهل حديث، ما را به اين جمع‌بندى رسانده است.

نشانه‌شناسى، موضوع بسيار مهمّى در مشكلات روانى است. حدوداً ده حديث، در اين زمينه وجود دارد كه نشانه‌هاى سه‌گانه تأخير در كار، سبُك‌سرى و پيوستارِ نشانگان را به ما ارائه مى‌دهد.

نهايت، اين‌كه راه‌هاى پيشگيرى و درمان نيز سرفصلى است كه از مجموع حدوداً بيست حديث، جمع‌بندى شده است. عزم، اراده و تصميم، توجّه به انگيزه‌ها و اهداف، شكيبايى، وضو، استعانت از خدا و استعاذه به او، راه‌هاى پنجگانه پيشگيرى و درمان هستند.

شايان ذكر است كه اين جمع‌بندى و دسته‌بندى‌ها، صرفاً بر اساس ديدگاه نگارنده است و هر پژوهشگر ديگرى مى‌تواند ساختارى متفاوت، ارائه دهد.

دو: عوامل سستى‌

ريشه‌يابى و يافتن عوامل سستى، زمينه درمان اين نوع آسيب روانى را آسان مى‌كند. بخشى از احاديث، به عوامل سستى پرداخته‌اند:

الف. پُرخورى و سيرى‌

يكى از مسائلى كه بر سستى و كسالت بدنى، تأثير مستقيم دارند، سيرى است. رعايت اصل تعادل‌[1] در غذا خوردن، موجب سالم ماندن بدن مى‌گردد. عدم رعايت اين اصل، موجب پيامدهايى منفى همچون:

[1]. امام كاظم( ع):« لو أنّ الناس قصدوا فى العلم لاعتدلت أبدانهم؛ اگر مردم، در خوردنْ اعتدال داشتند، بدن‌هايشان سالم مى‌ماند»( وسائل الشيعة، ج 16، ص 407، ح 8).