آياتى كه در پايان آن و پس از طرح تكاليفى چون: اداى امانت و داورى به حق،[1] انفاق،[2] پيكار مؤمنان با كافران،[3] جهاد و هجرت‌[4] و طلاق دادن زنان،[5] بينايى خداوند يادآورى شده است، مطلب يادشده قابل برداشت خواهد بود.[6]

اما نگاه نوع سوم، «نظر توبيخى» است كه موارد فراوانى از آن در قرآن‌كريم بيان شده است؛[7] مثلًا درباره ملحدان، نخست مى‌فرمايد: هرگز از ديد ما پوشيده و پنهان نيستند: (إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا)[8] و همين بخش، مراقبت دقيق و بصيرت تام خداى سبحان بر ملحدان را به خوبى مى‌رساند. با اين وجود، ادامه‌آيه، تأكيد بيشترى را افاده مى‌كند و با مخاطب ساختن آنان مى‌فرمايد: هر آنچه مى‌خواهيد و مى‌توانيد، انجام دهيد كه خدا به كارهاى شما بيناست: (اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ.[9] اين گروه از آيات، مانند ديگر آيات تهديدآميز در بخش تقويت از راه تضعيف جبهه باطل جاى مى‌گيرند.

ج- شنوايى الهى‌

يكى ديگر از مجارى علم و آگاهى، شنيدن است. در قرآن كريم، از شنوايى خدا بيشتر با صفت «سميع»[10] ياد شده است. همان طور كه نظر و نگاه الهى به سه بخش عمومى، تشريفى و توبيخى تقسيم شد، سميع بودن خدا نيز به همان سه قسم، قابل تقسيم خواهد بود؛[11] زيرا مطابق آيات قرآن، زمينه سميع بودن خدا گاه مطلق و

[1]. سوره نساء، آيه 58.

[2]. سوره بقره، آيه 265.

[3]. سوره انفال، آيه 39.

[4]. سوره انفال، آيه 72.

[5]. سوره بقره، آيه 237.

[6]. دائرة المعارف قرآن كريم، ج 5، ص 570- 574( مدخل« بصير»).

[7]. حيات حقيقى انسان در قرآن، ص 97.

[8]. سوره فصّلت، آيه 40.

[9]. سوره فصّلت، آيه 40.

[10]. صفت« سميع( شنوا)»، فعيل به معناى فاعل و از ساخت‌هاى مبالغه و برگرفته از مادّه« سمع» است كه در اصل، شنيدن به وسيله گوش است( معجم مقاييس اللغة، ج 3، ص 102).« سَمع» كه مصدر« سَمِع يسمَع» است، در معناى گوش نيز به كار مى‌رود( النهاية، ج 2، ص 401).

[11]. ر. ك: تسنيم، ج 16 ص 464؛ توحيد در قرآن، ص 334.