سخن آغازين‌

بى‌گمان بنيادى‌ترين و درخشان‌ترين ركن معرفت دينى را مى‌توان عقائد و معارف نظرى دين دانست. به همين جهت در ميان علوم اسلامى، علم كلام به عنوان دانشى كه استنباط، تبيين، تنظيم، اثبات و دفاع از آموزه هاى معرفتى دين را عهده‌دار گشته، همواره مورد توجه انديشمندان مسلمان قرار داشته است. بگونه‌اى كه دانش كلام را مى‌توان در كنار دانش فقه و حتى مقدم بر آن، از دانش‌هاى اصيل و مستقل اسلامى به‌شمار آورد. در پرتو رشد و تكامل علم كلام، استمرار هويت اجتماعى و تاريخى تفكر شيعى شكل يافته، و به تدريج بر اساس اصالت فكرى و معرفتى برخاسته از مكتب اهل‌بيت (عليهم السلام)، برساخته گشته و تناور شده‌است.

در اين راستا، متكلمان بزرگ اماميه در دوره نخستين به تبيين عناصر اساسى مكتب دست يازيدند و از گوهر انديشه ناب اسلامى در مقابل خطوط انحرافى به سختى دفاع كردند. در نسلهاى بعدى بزرگانى چون شيخ كلينى، شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيد مرتضى و شيخ طوسى در تدوين نظام‌هاى جامع كلامى، تلاش هاى فراوانى را به ثمر رساندند، كه حاصل آن امروز به عنوان ميراث فكر اسلامى- شيعى در اختيار ما قرار دارد.

اما از آن‌جا كه اهل بيت (عليهم السلام) به عنوان منبع و سرچشمه اصيل علوم الهى، در شرايط عينى جامعه و متناسب با ظرفيت‌هاى مكانى و زمانى به تبيين و نشر معارف قرآنى مى‌پرداختند و حتى گاه ويژگى‌هاى مخاطب خاص را رعايت مى‌كرده‌اند، و از آن‌رو كه جامعه شيعه در هر دوره با تفاوت‌هايى از نظر وسعت و ضيق روبرو بوده و عناصر جغرافيايى، سياسى و فرهنگى در بيان اعتقادات و تفكر شيعى، نقشى بسزا داشته‌است، بازخوانى و بازيابى معارف اصيل اعتقادى با هدف بهره‌مندى بيشتر و به دست‌آورى فهمى والاتر از معارف اهل بيت (عليهم السلام)، ضرورى به نظر مى‌رسد. ضرورت اين مهم به ويژه با