حتى در حكمت متعاليه كه بيش از ديگر فلسفه‌هاى اسلامى ادعاى يقين رياضى مى‌شود نيز از عقل غير رياضى يعنى از عقل سليم استفاده مى‌شود. براى مثال علامه طباطبايى در آغاز كتاب بداية الحكمة بيان مى‌دارد:

انّ هناك حقيقة و واقعية وراء نفسه.[1]

و در آغاز كتاب نهاية الحكمة مى‌گويد:

انّا مَعاشِرَ الناس، اشياءُ موجودةٌ جدّاً، و مَعَنا أشياءُ اخَر موجودةٌ ربّما فعلَت فينا أو انفعلَت منّا.[2]

روشن است كه انسان نسبت به وجود جهان خارج، موجودات جهان و تأثير بر آنها و تأثر از آنها يقين رياضى ندارد و با واسطه حس و عقل سليم نسبت به موجودات خارجى يقين پيدا مى‌كند. در حالى كه عقل رياضى مى‌تواند احتمال در خواب بودن و خيالى بودن جهان را مطرح كند، همان طور كه دكارت اين مطلب را مطرح كرده است‌[3] و باركلى نيز به آن معتقد شد.[4]

در خصوص حجيت عقل رياضى و يقين مضاعف بايد گفت اين يقين از آن رو كه نوعى قطع است حجيت دارد. در باره حجيت قطع در فصل مربوط به روش نقلى بحث‌شد.

عقل سليم و فطرى و حجيت آن‌

عقل سليم و فطرى به عقلى گفته مى‌شود كه ميان همه انسان‌ها مشترك است و همه انسان‌ها دائماً از آن استفاده مى‌كنند. اين عقل يكى از شرايط تكليف است و آدمى با دارا شدن اين عقل مورد خطاب شارع قرار مى‌گيرد و تكاليف اعتقادى و اخلاقى و عملى پيدا مى‌كند.

[1]. علامه طباطبايى، بداية الحكمة، ص 6.

[2]. علامه طباطبايى، نهاية الحكمة، ص 3.

[3]. ر. ك: رنه دكارت، تأملات در فلسفه اولى، ص 23.

[4]. ر. ك: جرج باركلى، رساله در اصول علم انسانى، ص 25.