روشن شد كه آيه شريفه به روى برتابيدن و كناره‌گيرى مطلق از منكران فرمان نمى‌دهد، بلكه روى برتافتن از آنان را تا هنگامى كه در اين انكار و ستم خود غرق‌اند و تا زمانى كه به اين كار مشغول‌اند، فرمان داده است. به سخن ديگر، آيه فرمان به قطع هميشگى ارتباط اجتماعى نمى‌دهد و در صدد سختگيرى بر مؤمنان و پرهيز دادن آنان از هرگونه ارتباط با اين دسته افرادِ منكر آيات الهى و معصيت‌كار نيست، بلكه مى‌فرمايد ارتباط كوتاه همنشينى تا زمانى مشروعيت دارد كه همنشينان، با آيات الهى درنيفتاده و منكر حقيقت نشده باشند و اگر اقدام به چنين كار زشت و ستمكارانه‌اى كردند، آنگاه براى مدتى كوتاه اين ارتباط را قطع كنيد و در همان چند ساعت به درازا كشيدن مجلس آنان، از شركت در آن خوددارى كنيد و البته اگر مى‌توانيد بمانيد و به‌خوبى دفاع و حق را روشن كنيد، مشكلى نيست و پس از تمام شدن مجلس نيز وظيفه‌اى در قطع ارتباط نداريد و اگر احساس مى‌كنيد، مى‌توانيد با ارتباط فردى و بعدى، فردى را از ميان آن جمع هدايت كنيد، اشكالى در برقرارى ارتباط خارج از آن فضا نيست.

همنشينان‌

آنچه گذشت، مجلس‌هايى بود كه نبايد در آن‌ها شركت مى‌جستيم؛ مجلس‌هايى كه در يك عنوان كلى مى‌گنجند: مجالسى كه خداوند در آن‌ها نافرمانى مى‌شود و ما قادر به تغيير و اصلاح آن نيستيم. در اين سو، مجلس‌هايى وجود دارند كه به شركت در آن‌ها سفارش و برقرارى پيوند با آن‌ها مجاز و بلكه توصيه شده است. اگر براى آيه شريفه، مفهوم مخالف تصور كنيم، آنگاه هر مجلسى كه خداوند در آن‌ها ياد و بزرگ‌