پيش‌تر گفتيم كه كسب معرفت نفس نيز يكى از انواع رفتارهايى است كه هر فرد در ارتباط با خود انجام مى‌دهد، و نيز اشاره كرديم كه فقط به رفتارى مى‌توان اميدوار بود كه از پشتوانه شناخت برخوردار باشد و به عملِ بدون شناخت، در هر حوزه رفتارى، اميد موفقيت و دستيابى به هدف وجود ندارد. با عنايت به اين نكته، رفتارهاى انسان در ارتباط با نفس خويش را از يك منظر مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد:

رفتارهاى فرد براى كسب شناخت و دانش‌

درباره رفتارهاى معرفت‌زا، اين نكته بديهى است كه انسان، علم و معرفت را عادتاً به واسطه اقدامات عملى به‌دست مى‌آورد. بنابراين اگرچه حصول دانش و شناخت، از امور غيرارادى است، تلاش در جهت كسب آن، رفتارى است كه از دانش‌پژوه سر مى‌زند. ازاين‌رو اگرچه خودِ شناخت نفس رفتار نيست، اقدامات بشر در مسير تحصيل معرفت، رفتارى است كه هركس در رابطه با خود انجام مى‌دهد.

رفتارهايى كه در مسير معرفت‌زايى نيست‌

و از اقداماتى است كه هر فرد در رابطه با خود انجام مى‌دهد. از اين رفتارها دانش به دست نمى‌آيد يا دست‌كم به منظور افزايش دانش انجام نمى‌شود؛ اما ممكن است مُوَلّدِ تجربه باشد. براى مثال، كم خوردن براى مراقبت از سلامت بدن و نورانيت قلب، و نيز تمرين كنترل نفس خويش از عصبانيت بى‌جا يا پرهيز از ارتكاب غيبت برادر ايمانى يا دروغگويى، از جمله رفتارهايى است كه هر فرد براى حفظ سلامت جسم و روح خويش انجام مى‌دهد.

با اين توضيح، روشن است كه اهميت رفتارهاى قسم اول، ناشى از اهميت خودِ معرفت و شناخت خواهد بود و به‌درستى مى‌توان اين نوع رفتار را ارزشمندترين و سرنوشت‌سازترين رفتار به‌شمار آورد. در اين جهت، به آيات و روايات متعددى مى‌توان تمسك جست. متونى كه شناخت نفس را سودمندترين معارف معرفى كرده، شناخت خداوند را نيز بر آن مترتب مى‌داند.[1] در ادامه، مطالب بيشترى دراين‌باره بيان خواهد شد. بنابراين اگر شناخت نفس، كليدى‌ترين شناختى است كه انسان در مسير كسب سعادت خويش نياز دارد، رفتار با خود نيز اگر از نوع نخست، يعنى رفتارى در

[1]. غرر الحكم: ح 9865. على( ع):