دوره اول: تشكيك و اسطوره‌پندارى مهدويّت‌

اين دوره با ترديدافكنى‌هاى گلدزيهر در اعتبار ميراث روايى اسلام و شبهه عدم وثاقت تاريخى روايات شروع شد و بعدها با اسطوره‌پندارى مهدويّت اسلامى توسط شاگردان او به اوج رسيد. گلدزيهر ديدگاه خود را در باره مهدويّت اسلامى چنين بيان مى‌كند:

انديشه مهدى، كه در اصل به عناصر يهودى و مسيحى برمى‌گردد، بعضى ويژگى‌هاى سَوشيانت زردشتى به آن اضافه شد. چنان كه اذهان خيال‌پردازان نيز به آن مطالبى افزود، و عقيده به مهدى مجموعه‌اى از اساطير شد .... آنان احاديثى را به پيامبر اسلام نسبت دادند كه اوصافِ دقيق مهدى در آن تصوير شده بود؛ در حالى كه اين احاديث به هيچ وجه در تأليفاتى كه احاديث صحيح را جمع‌آورى كرده، نيامده است.[1]

بعدها اين شبهه توسط مارگليوث در مدخل «مهدى» از دائرةالمعارف دين و اخلاق‌ چنين تكرار شد:

احاديث را هر گونه هم تفسير كنند، دليل قانع‌كننده‌اى در دست نيست كه تصور كنيم پيامبر اسلام ظهور يك مهدى را براى احيا، تحقّق، اكمال و تقويت اسلام، لازم و حتمى شمرده باشد.[2]

از مجموع پژوهش‌هاى نشر يافته توسط نويسندگان يهودى‌تبار به دست مى‌آيد كه اين رويكرد هنوز در ميان برخى از مستشرقان رواج دارد. شايان ذكر است كه ريشه تاريخى ترديد در اعتبار روايات مربوط به مهدويّت در جهان اسلام به ابن‌خلدون بر مى‌گردد. در دوره معاصر هم شبهه افسانه‌پندارى مهدويّت را احمد كسروى تكرار كرد.

[1]. العقيدة و الشريعة فى الاسلام: ص 93، نقل از: ذهنيت مستشرقين: ص 60.

[2].Encyclopediaof Religionand Ethics ,Vol .VIII .