طبقاتى هندويى دنبال مى‌كند؛ مگر آن كه در مفهوم‌هايى مانند «هندو» و «آريايى» به تأويل دست بزنيم.

برخى بر اين باورند كه كلْكى، آرمانى جز احياى درمه و بازگرداندن عصر طلايى (كرِته يوگه) ندارد. بنا بر اين در زمره موعودهاى «رو به گذشته» قرار مى‌گيرد. امّا از زاويه‌اى ديگر مى‌توان گفت آرمان موعود هندويى، هم رو به گذشته دارد و هم رو به آينده؛ زيرا در آيين هندو تاريخ، زمان و حركت جهان، دَوَرانى است. اين دايره‌ها هر چند ممكن است نام‌هاى مختلف داشته باشد، ماهيتشان يكى است. در اين نگرش، گذشته و آينده مفهوم مطلق خود را از دست مى‌دهد، و تنها در صورتى معنا مى‌دهد كه آن را در نسبت با نقطه‌اى مفروض لحاظ كنيم. پس مى‌توان گفت موعود هندويى نه رو به گذشته دارد و نه آينده.

از همين جا به اين نتيجه نيز دست مى‌يابيم كه موعود هندويى داراى نوعى كاركرد كيهانى است. آرمان موعود هندويى، كه همانا برقرارى كامل درمه است، فقط با پايان يافتن يك دور تاريخ (يك مهايوگه) و بازگشتن به دوره نخست از ادوار چهارگانه تاريخ (كرِته يوگه) محقّق خواهد شد. آن اوضاع آرمانى، كه شايد با كمى تسامح بتوان آن را «بهشت زمينى» نام نهاد، جز با بازگشت تاريخ و مجموعه‌اى از تحولات كيهانى فراهم نمى‌گردد. بنا بر اين قيام و اقدام موعود هندويى با تغييراتى جدى در كل عالم همراه است و همين بس است تا موعود هندويى را در زمره موعودهاى كيهانى و نيز به نوعى در ميان موعودهاى پايانى جاى دهد.

سه. منجى در آيين بودا

آيين بودا بر اساس تعاليم شاه‌زاده‌اى (شاكيه مونى) است كه پس از رسيدن به روشن‌شدگى ملقب به بودا شد و در پى يافتن راهى به رهايى از رنج برآمد. در زمان بودا مهم‌ترين دغدغه فلسفه هندو گرفتارى موجودات در چرخه هستى (سَمْساره)