شده، «حيا» است. پيامبر صلّى اللّه عليه و اله مى‌فرمايد:

الحياء هو الدّين كلّه.[1]

حيا، تمام دين است.

از امام على عليه السّلام روايت شده كه فرمود:

الحياء مفتاح كلّ خير.[2]

حيا، مايه گشايش هر خير و نيكى است.

علّت اين‌كه حيا را «تمام دين» يا «كليد هرنيكى» معرفى كرده‌اند، اين است كه محدوده وسيعى را دربرمى‌گيرد و انسان را از ارتكاب هر عمل زشت و ناپسندى، باز مى‌دارد كه يكى از آنها روابط شهوانى خارج از محدوده شرع است.

اوّلين چيزى كه فهم آن براى فرد، آشكار مى‌شود، حياست. خداوند، حيا را در انسان قرار داده تا از زشتى‌هايى كه نفس، انسان را به آن سوى مى‌كشاند و مانند حيوان مى‌كند، برحذر بدارد. حيا، مركّب از ترس و عفّت است و عفّت و فسق، باهم در يك شخص، جمع نمى‌شوند؛ امّا خجالت، خصلتى است كه به خاطر افراط در حيا، در فرد به وجود مى‌آيد. روان‌شناسان تربيت جنسى، ضمن تأكيد بر تربيت جنسى در محيط خانواده، از طريق ايجاد حيا در دختران و پسران، در مورد اهميت پرورش اين خصلت در فرزندان مى‌نويسند: حيا، ويژگى مهمّى از سيماى اخلاقى انسان و مهارت نگهدارى خويشتن در اجتماع، به صورت شايسته و تواضع و خوددارى و تحمّل است. حيا، پايه عفّت و پاك‌دامنى است. حيا در گفتار و رفتار و كردار و در طرز لباس پوشيدن انسان ظاهر مى‌شود. پرورش اين ويژگى مهم را بايد خيلى پيش‌تر شروع كرد. براى اين منظور، لازم است كه شرايط مساعدى را در خانواده به وجود آورد. با تشكيل صفت حيا، احساس عميق احترام و عفّت در برخورد با جنس مخالف، آغاز مى‌گردد. حيا، باقى‌مانده بربريت نيست؛ بلكه پر از ارزش و تمدّن است.[3]

[1]. ميزان الحكمة، ج 3، ص 1354، ح 4567؛ كنز العمّال، ج 3، ص 119.

[2]. غرر الحكم و درر الكلم، ج 1، ص 93، ح 340؛ ميزان الحكمة، ج 3، ص 1352، ح 4546.

[3]. براى آگاهى بيشتر از مفهوم حيا، ر. ك: پژوهشى در فرهنگ حيا، عبّاس پسنديده، قم: دار الحديث، 1383.