حوالى آن بر مبناى اطلاعات تاريخى، جغرافيايى، باستان‌شناختى و نيز مطالعات ميدانى دست زد. اين نقشه‌ها، به همراه برخى شواهد و تحليل‌ها و توصيفات تاريخى، در كتاب وى به نام‌ جغرافياى تاريخى كوفه‌، در 1935، منتشر شدند و در كاوش‌هاى تاريخى، به گستردگى، مورد استفاده مورّخان بعدى (همچون: حسين كريمان در سيره و قيام زيد بن على‌ و كاظم الجنابى در تخطيط مدينة الكوفة) قرار گرفتند و بعدها، هشام جَعيط، تاريخ نگار تونسى، پژوهش مفصّل خود (با نام:

كوفه، پيدايش شهر اسلامى‌) را با همكارى گروه نقشه‌نگارى دانشكده ادبيات و علوم انسانى دانشگاه تونس، به همين روش و با تصحيح و تكميل كار ماسينيون، به انجام رساند و در 1983 م، منتشر ساخت.

گفتنى است كه: ظاهراً اطلس‌هاى مشهور جغرافياى تاريخى اسلام (همچون‌ اطلس تاريخ اسلام‌ از حسين مونس و اطلس شيعه‌ از رسول جعفريان و اطلس قرآن‌ از شوقى ابو خليل)، نيز عمدتاً در بر دارنده نقشه‌هايى كلّى اند و مؤلّفان آنها، قصد ارائه نقشه‌هاى جزئى از وقايع تاريخى را نداشته‌اند. بر اين اساس، مى‌توان ادّعا كرد كه اطلس حاضر، به دليل اختصاصى بودن تمامى نقشه‌هاى آن و مبتكرانه بودن اغلب آنها، از مزيّت ويژه برخوردار است.

چند نكته در باره نقشه‌ها

براى آشنايى بهتر با نقشه‌هاى اين كتاب و مراحل طرّاحى آنها، چند نكته يادآورى مى‌شود:

1. كار تدوين نقشه‌ها، اين گونه آغاز شد كه: ابتدا مكان‌هايى كه نيازمند نقشه بودند، مشخّص گرديدند.

آن گاه همكارىِ علمى مستمر و طولانى‌اى بين محقّقان مسئولِ اين پرونده و مديران گروه سيره‌نگارى «پژوهشكده علوم و معارف حديث» (جناب آقاى سيّد محمّد كاظم طباطبايى و جناب آقاى سيّد محمود طباطبايى‌نژاد) با متخصّصان ترسيم و اجراى نقشه (جناب آقاى على‌بابا عسكرى و مؤسّسه كارتوگرافى و انتشاراتى گئوداد) صورت پذيرفت. حاصل اين همكارى، ترسيم نقشه‌هايى در سه موضوع ياد شده بود.

2. مطالب اين كتاب، در سه بخش، سامان‌دهى شده است: بخش نخست، به نقشه‌هاى غدير اختصاص دارد.

بخش دوم، نقشه‌هاى دوران خلافت امير المؤمنين عليه السلام را در بر مى‌گيرد و بخش سوم، به معرّفى نقشه‌هاى حادثه عاشورا مى‌پردازد.

3. براى استفاده بيشتر خواننده از نقشه‌ها، آگاهى‌ها و توضيحاتى پيش از نقشه‌ها و يا در كنار آنها درج شده است. اين اطّلاعات، در فهم نقشه‌ها و استفاده از آنها بسيار مفيدند.

4. در بخش سوم، مطلبى با عنوان «موقعيت خيمه‌هاى امام حسين عليه السلام» آمده كه نقشه به همراه ندارد.

5. نقشه‌ها و ديگر مطالب اين اطلس، از دانش‌نامه امير المؤمنين عليه السلام‌ و دانش‌نامه امام حسين عليه السلام‌ اقتباس گرديده‌اند.

قدردانى‌

در پايان، از همه كسانى كه در فرآيند توليد نقشه‌ها، از مرحله استخراج محتوا و تكميل اطلاعات تاريخى و جغرافياى تاريخى (تشكيل پرونده علمى) تا مرحله اجرا و طرّاحى (كارتوگرافى) آنها نقش داشته‌اند، سپاس‌گزارى مى‌گردد.

مهدى مهريزى‌

يكم جمادى اوّل 1432

16/ 1/ 1390