نقشه 5: خطّ سير كاروان حسينى از مدينه تا بازگشت به مدينه‌

پس از شهادت امام حسين صلى الله عليه و آله و يارانش، بازماندگان اهل بيت عليهم السلام همچنان به طىّ طريق ادامه دادند. آنها را از مسيرى هفتاد كيلومترى از كربلا به كوفه آوردند و سپس روانه شام ساختند. مسير حركت اهل بيت از كوفه به شام، در منابع معتبر نيامده و قرائن اطمينان‌بخشى نيز در باره آن، در ميان نيست. مسير كوفه تا شام، سه راه اصلى دارد كه هر كدام از آنها در بخشى از مسير، فرعى‌هاى كوتاه و بلندى نيز داشته‌اند.

1. راه باديه‌

اين مسير، تقريباً مستقيم‌ترين و كوتاه‌ترين راه بين كوفه و شام است: حدود 923 كيلومتر، با مشكل گذر از بيابان سوزان «بادية الشام».

2. راه كناره فرات‌

اين مسير، امكانات بهترى داشته و از چند شهر مى‌گذشته است تا به دمشق برسد. طول تقريبى آن (با توجّه به انشعاب‌هاى متعدّدش، 1190 تا 1333 كيلومتر است.

3. راه كناره دجله (راه سلطانى)

اين مسير، با طول تقريبى 1545 كيلومتر، طولانى‌ترين راه بين كوفه و شام است و از شهرهاى بسيارى مى‌گذرد و در برخى منابع ضعيف و به تبع آن در افواه عمومى، به عنوان مسير حركت اسيران مطرح است.

چنان كه در دانش‌نامه امام حسين عليه السلام‌ بحث كرده‌ايم، به دليل نبود دلايل قابل اعتماد، در باره هيچ يك از اين سه مسير، نمى‌توان اظهار نظر قطعى كرد؛ ولى عبور كاروان اسيران كربلا از مسير باديه، احتمال بيشترى را به خود اختصاص مى‌دهد.

بر اساس نقشه ويژه‌ دانش‌نامه امام حسين عليه السلام‌ (نقشه پيشِ رو)، فاصله ميان دمشق تا مدينه، تقريباً 1229 كيلومتر است و با احتساب دمشق و مدينه، شامل 32 منزل بوده است. كاروان اسيران، در بازگشت از شام، قطعاً اين مقدار مسير را پيموده‌اند و چنانچه در ضمن حركت، به كربلا هم رفته باشند، مسير بسيار طولانى‌ترى را سپرى كرده‌اند.

حركت پُر رنج خانواده امام عليه السلام و همراهانشان، از مدينه آغاز شد و به مدينه نيز ختم گرديد و حدّ اقلّ مسيرى كه اين بزرگواران طى كرده‌اند (با فرض رفتن از كوفه به دمشق از كوتاه‌ترين مسير، يعنى راه باديه، و عدم احتساب رفتن مجدّد به كربلا)، حدود 4100 كيلومتر است، با اين محاسبه: 431 كيلومتر (از مدينه به مكّه)+/ 1447 كيلومتر (از مكّه به كربلا)+/ 70 كيلومتر (از كربلا به كوفه)+/ 923 كيلومتر (از كوفه به دمشق از راه باديه)+/ 1229 كيلومتر (از دمشق به مدينه)/ 4100 كيلومتر.