وضعيت كنونى مكان غدير خم‌

واقعه غدير، پس از خاتمه حج و در مسير بازگشت پيامبر صلى الله عليه و آله به مدينه، در روز هجدهم ذى حَجّه سال دهم هجرى قمرى (يكم فروردين سال يازدهم هجرى شمسى و 21 مارس سال 632 ميلادى) به وقوع پيوست.

عاتق بن غيث بلادى، مورّخ معاصر حجازى، در دو كتابش (على طريق الهجرة و معجم معالم الحجاز)، «غدير خُم» را چنين توصيف كرده است:

امروزه، غدير (آبگيرِ) خُم، به نام «غُرَبه» شناخته مى‌شود و شامل بركه‌اى است كه درختان خرماى اندكى بر گِرد آن روييده و در هشت كيلومترى شرق جُحفه واقع است و وادىِ‌[1] هر دو، يكى و همان وادى «خرّار» است. چشمه جحفه از نزديك غدير مى‌جوشد و هنوز گودال آن، آشكار است و در غرب و شمال غربىِ غدير، آثار شهرى به جا مانده است كه ديوارهاى سنگى آن، هنوز هم پيداست. ويرانه‌هاى اين آثار، نشان مى‌دهد كه برخى از آنها كاخ يا قلعه بوده‌اند و شايد هم محلّه‌اى از محلّه‌هاى شهر جحفه؛ چرا كه به هم شبيه اند.

راه‌هاى غدير خم‌

دكتر شيخ عبد الهادى فضلى، از علماى شيعه حجاز، منطقه غدير را بر اساس توصيف بلادى، از نزديك، بررسى كرده و گزارشى از سفر خود و راه‌هاى منطقه (جهت دسترسى آسان به بركه و چشمه «غدير»)، منتشر كرده است.[2] بر اساس گزارش وى، دو راه، ما را به غدير خم مى‌رساند: يكى از جُحفه و ديگرى از رابُغ.

راه جحفه، از مسجد بزرگ و نوساز ميقات جحفه آغاز مى‌شود كه اگر از آن جا، پنج كيلومتر به سمت شمال برويم، به قلعه موسوم به «قصر عَلياء» مى‌رسيم. سپس مسافتى حدود دو كيلومتر را به سمت شرق، از ميان تپه‌هاى شنى و سنگى طى مى‌كنيم تا در سمت راست جاده به چشمه غدير- كه باديه نشينان، آن را «غدير غُرَبه» مى‌گويند- برسيم.

راه دوم، از جاده اصلى مكّه به مدينه جدا مى‌شود.

وقتى به شهر رابُغْ نزديك شديم، پيش از ورود به شهر، در سمت راست جاده، در چند قدمى تابلوى راه‌نماى شهر، به داخل جاده‌اى فرعى مى‌پيچيم. پس از عبور از كَپَرهاى باديه نشينان، به جاده شوسه قديمى رابُغ مى‌رسيم و سپس در اين جاده، ده كيلومتر به سمت چپ (شمال)، حركت مى‌كنيم. در اين نقطه و در فاصله كوتاهى از سمت راست جاده، چشمه غدير قرار گرفته است.

بدين ترتيب، غدير خُم، در نقطه‌اى حدود هشت كيلومترى شمال شرق ميقات جُحفه و 26 كيلومترى جنوب شرق رابُغ، واقع است.

تذكّر مهم‌

استاد سيّد محمّد باقر نجفى، پژوهشگر برجسته ايرانى، از طريق بررسى روايات و توصيفات تاريخى و نيز جستجوى منطقه، به اصلاح نظريّه بلادى و گزارش فضلى، پرداخته است.[3] وى معتقد است كه: اوّلًا «غدير غُرَبه»، غير از «غدير خُم» است. ثانياً قلعه تاريخى «عَلياء»، مركز شهر تاريخى جحفه بوده است. ثالثاً مكان مسجد غدير (نمازگاه پيامبر صلى الله عليه و آله در واقعه غدير)- كه مورّخان، آن را در سه ميلى مسجد ميقات جحفه دانسته و از ويرانى آن، سخن گفته‌اند-، با مسجد «عَزوَر» (ياد شده در منابع تاريخى) مطابقت دارد و بايد در مجاورت قلعه «عَلياء» باشد. رابعاً چشمه و بِركه و بيشه‌زار خُم، بخشى از وادى خَرّار است و اين وادى، از ديوارهاى شهر جُحفه آغاز مى‌شود.

پس واقعه غدير، در نقطه‌اى حدود نُه كيلومترى شرق جاده ساحلى مكه به مدينه و شانزده كيلومترى جنوب شرق رابغ، اتفاق افتاده است.

[1]. وادى: مَسيل؛ درّه هموار و عريض؛ دشت محدود به ارتفاعاتِ‌قابل رؤيت.

[2]. تراثنا: ش 25( مقاله« غدير خم»).

[3]. ميقات حج: ش 42( مقاله« موقعيت جغرافيايى غدير»).