سرزمين عرفات‌[1] ذكر كرده است و در گزارشى ديگر، مكان صدور آن را مِنا مى‌داند.[2]

با تأمّل در متن گزارش‌هايى كه مربوط به اين واقعه است، به نظر مى‌رسد كه جابر بن سَمُره، تنها يك واقعه را بيان مى‌كند و با توجّه به ويژگى‌هاى اختصاصى موجود در متن، احتمال تعدّد واقعه، بعيد است.

3. اختلاف در متن احاديث‌

متن حديث جابر بن سَمُره، به گونه‌هاى مختلفى گزارش شده است. در بيشتر گزارش‌ها «اثنا عشر خليفة (دوازده خليفه)»، در صحيح البخارى «اثنا عشر أميراً (دوازده امير)» و در گزارش‌هاى ديگر، «اثنا عشر إماماً (دوازده امام)»، «اثنا عشر مَلِكاً (دوازده پادشاه)» و «اثنا عشر قيّماً (دوازده سرپرست)» آمده است و مطابق برخى از نقل‌ها، متن حديث با عبارت «لا يَزالُ أَمرُ النَّاسِ ماضياً ما وَليَهُمُ اثنا عَشَرَ رَجُلًا؛[3] همواره كارهاى مردم انجام مى‌شود، مادام كه دوازده مرد، سرپرست آنها باشند» گزارش شده است.

همه اين گزارش‌ها، نشان دهنده آن است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، در پى معرّفى جانشينان خود و رهبران آينده جهان اسلام بوده و راوى و يا راويان حديث، سخن پيامبر صلى الله عليه و آله را نقل به معنا كرده‌اند.

نكته قابل توجّه، اين كه: پس از معرّفى دوازده نفر به عنوان جانشينان پس از پيامبر صلى الله عليه و آله توسّط ايشان، همهمه و هياهو مجلس را فرا مى‌گيرد،[4] به گونه‌اى كه جابر بن سَمُره تصريح مى‌كند كه سخن پايانى پيامبر صلى الله عليه و آله را نشنيده‌[5] و از پدر يا عموى خود مى‌پرسد كه: ايشان چه گفت؟ و او پاسخ مى‌دهد كه ايشان فرمود: «كلّهم من قريش؛[6]

[1]. مسند ابن حنبل: ج 7 ص 429 ح 20991.

[2]. مسند ابن حنبل: ج 5 ص 99.

[3]. صحيح مسلم: ج 3 ص 1452 ح 6؛ الخصال: ص 473 ح 27، بحار الأنوار: ج 36 ص 239 ح 35.

[4]

[5]

[6] 2-. مسند ابن حنبل: ج 7 ص 429 ح 20991.