3. حكمت حقيقى‌

حكمت حقيقى، نورانيّت و بصيرتى است كه در نتيجه به كار بستنِ حكمت عملى در زندگى، براى انسان، حاصل مى‌گردد. در واقع، حكمت علمى، مقدّمه حكمت عملى، و حكمت عملى، سرآغاز حكمتِ حقيقى است و تا انسان بدين پايه از حكمت نرسيده است، حكيمِ حقيقى نيست، هر چند بزرگ‌ترين استاد حكمت باشد.

حكمت حقيقى، در واقع، همان جوهر دانش و نورِ دانش و دانشِ نور است. از اين رو، خواصّ دانش حقيقى و آثارش، بر آن، مترتّب مى‌گردد، كه از مهم‌ترينِ آنها بيم از خداوند متعال است:

إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.[1]

از بندگان خدا، تنها دانايان اند كه از او بيم دارند.

در كلام پيامبر خدا، حكمت حقيقى، عيناً بر اين اثر، منطبق شده است، آن جا كه مى‌فرمايد:

خَشيَةُ اللَّهِ رَأسُ كُلِّ حِكمَةٍ.[2]

بيم از خداوند عز و جل، اساس هر حكمتى است.

حكمت حقيقى، جاذبه‌اى عقلانى بر ضدّ كشش‌هاى نفسانى است‌[3] كه هر اندازه در جان انسانْ قوّت يابد، به همان اندازه، تمايلات نفسانى در او ضعيف مى‌شوند،[4] تا آن جا كه كاملًا از بين مى‌روند.[5] در اين حال است كه عقل به طور كامل، زنده‌

[1]. فاطر: آيه 28.

[2]. حلية الأولياء: ج 2 ص 386، مسند الشهاب: ج 1 ص 59 ح 41.

[3]. اشاره است به روايتى از امام صادق عليه السلام:« الحكمة ضدّ الهوى؛ حكمت، ضدّ هوس است»( الخصال: ص 591 ح 13).

[4]. اشاره است به حديثى از امام على عليه السلام:« كلّما قويت الحكمة ضعفت الشهوة؛ هر گاه حكمت نيرومند گردد، خواسته‌هاى نفسانى ضعيف مى‌شوند»( غرر الحكم: ح 7205).

[5]. اشاره است به حديثى از امام على عليه السلام در وصف مؤمن:« ميتة شهوته؛ خواسته‌هاى نفسش مُرده‌اند»( نهج البلاغة: خطبه 193).