است. سرانجام به كتاب الديات مى‌رسيم كه غالباً به امام على بن أبى طالب نسبت مى‌دهند؛ امّا روشن نيست كه آيا خود امام كتاب را نوشته، يا كتاب تأليف يكى از اصحابش (يا اصحاب امامان بعدى) است. تنها در فرض اخير، مى‌توانيم اين اثر را اصطلاحا «اصل» بخوانيم.[1]

3. مجموعه تحت تملّك محمّد على اليعقوبى در نجف‌[2]

اين نسخه‌اى نسبتاً متأخّر است كه محمّد حسين بن الكاظم الموسوى القزوينى آن را در شوّال 1336 ق، كتابت كرده است. بر اساس اطّلاعات مندرج در مجله معهد المخطوطات العربية، اين نسخه تمام عناوين موجود در نسخه شماره 962 دانشگاه تهران را با اندك تفاوتى در ترتيب دارد. به جز اين، منتخباتى از أصل علاء رزين‌[3] و كتاب الزهد حسين بن سعيد الأهوازى (متوفاى بعد از 300 ق) در آن هست.[4]

افزون بر اين نسخه‌هاى خطى، برخى از مؤلّفان متأخّر اماميه، مجموعه اصل‌هاى زير را ديده و گزارش كرده‌اند:

1. مجلسى در بحار الأنوار.[5] اصل‌هايى كه وى ذكر مى‌كند، همان اصول موجود در نسخه خطّى شماره 962 دانشگاه تهران است.

2. شيخ حرّ عاملى در إثبات الهداة.[6] وى رواياتى را از اصل‌هاى زير ذكر

[1]. نگاه كنيد به بحث آقابزرگ طهرانى در الذريعة، ج 2، ص 159- 162، شماره 595. كتاب الديات را ابن‌بابويه به طور كامل در من لا يحضره الفقيه نقل كرده است( ج 4، ص 54- 66) و جاى ديگر( الذريعة، ج 2، ص 160، كه از آن جا به سزگين،GAS ( سير نگارش‌هاى عربى)، ج 1، ص 537 راه يافته است).

[2].RIMA ,4 8591 ,p .412 .

[3]. آقابزرگ طهرانى( الذريعة، ج 2 ص 164، شماره 604) از وجود نسخه‌اى از اين مختصر در مخطوطى خبر مى‌دهد كه از روى خط ابن‌ادريس حلّى كتابت شده است.

[4]. سزگين،GAS ( تاريخ نگارش‌هاى عربى)، ج 1، ص 539.

[5]. نك. همين مقاله، پيشتر ...

[6]. نك. همين مقاله، پيشتر ...