دیدگاه‌هایی درباره رأی

از «گلدزیهر» (خاور شناس) نقل شده كه وي عقيده داشت كه «رأي» در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نبود ، بلكه پس از پيامبر ، بر شريعت عارض شد .

اين نظر را دكتر محمّد يوسف ، اين گونه بيان می‌كند :

آري ، اين مستشرق جست و جوگر و شيفته پژوهش‌های اسلامي ، بر اين باور است كه «رأي» در نسل اول ـ از تاريخ اسلام ـ پديد آمد ، ليكن در اين مرحله ، پيچيده و تهي از توجيه مثبت و دور از مذهب و شيوه مذهبي به شمار می‌رفت .

سپس در عصر بعد ، تعريف معيّني به دست آورد ، و در سمت و سوي ثابتي به حركت درآمد ؛ و در اين هنگام بود كه «قياس» شكل گرفت .[763] 

دكتر موسي بر «گلدزیهر» حمله می‌كند و در ارزش رأي او وشاگردان خاورشناسش ، ترديد می‌افكند بدان جهت كه آنان از فهم روح اسلام به دورند و رواياتي را كه ابن قيّم ذكر كرده است ، در اين زمينه كافي‌اند .

با وجود اين ، وي از سخن خويش بازمي گردد و سخني را می‌آورد كه به نظر «گلدزیهر» نزديك است ؛ می‌گويد :

حق اين است كه «رأي» در اين فاصله از تاريخ فقه اسلامي ، آن قياسي نيست كه بعدها در عصر فقهاي مذاهب اربعه شناخته شد . امّا رأيي كه بعضي از صحابه به كار بردند ، اگر خود قياس نبود ، خيلي دور از آن به شمار نمی‌رفت ، هرچند از آنان در علّت و روش‌ها و بحث‌هایی كه در استعمال قياس گريزناپذيرند ، چيزي

[763]. محاضرات في تاريخ الفقه الإسلامي (محمّد يوسف موسي): 24 (چنان كه در مقدمه «النصّ والاجتهاد: 52،‌ اثر سيّد محمّد تقي حكيم» آمده است).