درنگی در رأی و قياس

امام صادق 1 سببِ روی آوردن ابوبكر و عمر (و دنباله روان آن دو را) به رأي و قياس بيان می‌فرماید ، و در اين راستا رواياتِ چندي از آن حضرت رسيده است .

— قاضي نعمان (محمّد بن منصور تميمي مغربي) قاضي مصر ، حكايت می‌كند كه : شخصي از امام صادق پرسيد : اي فرزند رسول خدا ، اختلاف در قضايا و احكام [حلال و حرام ها] از كجا در ميانِ اين امّت پديد آمد ، در حالي كه دين و پيامبرشان يكي است؟

امام 1 فرمود : آيا آنان در زمان حيات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم با هم اختلاف داشتند؟

گفت : نه ، چگونه اختلاف امكان داشت در حالي كه آنچه را نمی‌دانستند و در آن اختلاف می‌يافتند ، به آن حضرت عرضه می‌داشتند!

امام 1 فرمود :

و همچنين اگر كسي را به جای پیامبر می‌نشاندند كه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم امرشان كرد كه بعد از آن حضرت احكام را از او بگيرند ، اختلاف پيدا نمی‌كردند! ليكن كسي را جانشین كردند كه همه آنچه را بر او درمی‌آمد نمی‌دانست و آن را از صحابه می‌پرسيد ، پاسخ صحابه مختلف بود و همين امر ، سببِ اختلاف شد .

اگر سؤال از يك نفر می‌شد و مرجع ، یک شخص می‌بود ـ چنان كه در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم اين گونه بود ـ اختلاف رخ نمی‌داد .[481]

— در تفسير عيّاشي ـ در حديثی طولاني ـ آمده است :

اين مُدَّعيان پنداشتند كه فقيه و عالم‌اند ، و همه علم و فقه در دين را (آنچه را نياز امّت است و به درستي از رسول خدا می‌باشد) می‌دانند! در حالي كه چنين نيست ؛ آنچه را پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌دانست ،

[481]. شرح الأخبار 1: 90.