«محمد بن منصور زرین دست جرجانی»

قرن 5ه-.ق.

از شرح احوال پزشک سده ی پنجم ه-. ق.، «بدیع الدین ابوالروح محمد بن منصور بن ابوعبدالله بن منصور جرجانی» مشهور به «زرین دست»، هیچ اطلاعی به دست نیامد.

آنچه مسلم است اینکه ابوروح جرجانی، در اوایل سده ی پنجم و در عهد «ابوالفتح ملکشاه بن محمد سلجوقی» به شهرت رسید. او نخستین بار رساله ا ی در چشم پزشکی به زبان فارسی نگاشت.

اهمیت کتاب جامع و کامل زرین دست، به بخش جراحی آن است. توجه به این بخش حکایت از مهارت نویسنده ی آن و شاید به تجارب طولانی آن از عمل جراحی دارد.

چشم پزشکان مسلمان سده های پیشین، در جراحی چشم، پیشرفت های قابل توجه پیدا کرده بودند. در بین آنها کسانی بودند که آب آوردگی چشم مردی را که یک چشم بیشتر نداشت با اطمینان کامل عمل می کردند.

آثار:

نورالعیون

زرین دست اثر خود را در ده مقاله و یک مقدمه ترتیب داده است. نخستین مقاله در تشریح و ترکیب چشم و شامل 153 سوال و جواب است. مقاله ی دوم در بیماری ها و عارضه های چشم است. مقاله ی سوم در بیماری هایی است که به چشم دیده نمی شود. مقاله ی چهارم در بیماری هایی که علاج پذیر است. مقاله ی پنجم در بیماری هایی که علاج پذیر نیست. مقاله ی ششم در آنچه باید در آغاز علاج باید انجام داد. مقاله ی هفتم در چگونگی دست کاری ها (جراحی) است. مقاله ی هشتم در زرآقان است. مقاله ٔ نهم در داروهای مفرده و مقاله ی دهم در داروهای مرکبه است.

«حاجی خلیفه» در «کشف الظنون» معتقد است که زرین دست، نظریات «جالینوس»، «دیسقوریدوس»، «رازی»، «ابن سینا» و «زهراوی» را آورده و سپس نظر و تجربه ی خود را نیز به آن افزوده است.

نسخه های خطی:

3 نسخه ی خطی در «کتابخانه ی آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)» به شماره 7260 در 159 برگ، کتابت سده 11ه-.ق.، شماره 7840 در 120 برگ، کتابت 1269ه-.ق. و شماره 12528 در 261 برگ موجود است.

1 نسخه ی خطی دیگر در «کتابخانه ی آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)» به شماره 5636 می توان به دست آورد که با همین نام لیکن بدون شناخت مولف ثبت شده است.

1 نسخه ی خطی در «کتابخانه دانشگاه تهران» به شماره 2470 در 165 برگ موجود است.

2 نسخه ی خطی در «کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی» به شماره 3218 در 481 صفحه، کتابت سده 11ه-.ق. و شماره 1/1181 در 203 برگ، کتابت سده 12ه-.ق. موجود است.

1 نسخه ی خطی در «کتابخانه ی دانشکده ی ادبیات