«فاطمه (بی بی فاطمه) بنت محمدباقر استرآبادی»

(بی بی خانم استرآبادی)/ 1272ه-.ق. – 000

بانو «بی بی فاطمه» یکی از نخستین زنانی است که با قلم، برابر تبعیضخواهی مردان ایستاد و از هویت زن، با تکیه بر آموزه های دینی و فرهنگی دفاع کرد.

نیز، شاید او نخستین زنی است که مدرسهی دخترانه تاسیس و به مدیریت آن همت گماشت. بی بی خانم نخستین زنی بود که در نشریات رسمی کشور مقاله نوشت و از عملکرد خود دفاع نمود. این مقاله در بیست و هفتم ربیع الاول 1325ش. در روزنامه ی «تمدن» به چاپ رسید.

بیبی خانم زنی تحصیل کرده، فاضل و در زمره ی خوش نویسان به شمار می رفت. پدرش «محمدباقر خان» رئیس ایل «انزاب» و مادرش «خدیجه»، دختر «حاج ملا کاظم مجتهد مازندرانی» بود؛ چون در دربار «ناصر الدین شاه» به زنان درس می گفت، ملاباجی نامیده می شد.

بی بی فاطمه، در «نوکنده» «استرآباد» دیده به جهان گشود و در «تهران» پرورش یافت؛ چون به 22 سالگی رسید، با «موسی خان وزیری» از مهاجران قفقازی، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج تولد هفت فرزند بود.

بی بی فاطمه کتابی با عنوان «معایب الرجال» نوشت. آنچه در علت نوشتن معایب الرجال گفته شده، اینکه: شخص مجهولی (احتمالاً از شاهزادگان قاجار)، کتابی با عنوان «تادیب النسوان» به سال 1288ه-.ق. نوشت. او در رساله ی کوچکش، دیدگاه اسلام و غرب را دربارهی زن مخلوط کرده و از نگاه خود به تحلیل اخلاق و رفتار زنان پرداخته بود. اما نام کتاب را ناشیانه از «تادیب النسوان» «عبید زاکانی» تقلید و مطالبش را با ناپختگی و آمیخته به توهین تقریر نموده بود.

بیبی فاطمه کتاب را خوانده و با نوشتن «معایب الرجال» به طور غیر مستقیم، به آن پاسخ داد. او به حق گفته است: «نه هر مردی از هر زنی فزون تر است و نه هر زنی از هر مردی فروتر»

«انواع و اقسام از خواص و عوام زن و مرد خوب و بد هر دو می باشند، صفات حمیده و رذیله از همه قسم مشاهده می شود. اگر باید تربیت بشوند باید همه را بنمایند. و تربیت هم موقوف به تمام قوانین تمدن و تدین ملیه و دولتیه و شرعیه و عرفیه کشوریه و لشکریه می باشد.»

آثار:

معایب الرجال

کتاب بی بی خانم استرآبادی در دو بخش است. در بخش نخست، جواب ده فصل «تأدیب النسوان» را داده و در بخش دوم «معایب الرجال» را در چند مجلس تدوین کرده است.

کتاب «معایب الرجال» از دو جهت حایز توجه است. نخست شیوهی بیان آن که با شوخ طبعی و قلم طنز همراه است. نکتهی دوم، توجه دادن مردان به اینکه چون عمل یک عده مرد نمیتواند جامعهی مردان را متصف به صفات رذیلهی آن عده کند، عمل یک عده زن هم بازگو کننده ی جامعهی زنان نیست.

برای آشنایی با قلم او، چند سطر از متن کتاب را، آنجا که از مجلس قمار مردان انتقاد میکند، نقل میکنیم: