در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیداللَّه بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود در آورد. [2] 229 آستان مختار در حرم مسلم بن عقیل واقع شده و هر دو بنای مشترکی دارند.
ضریحی از چوب روی قبر این بزرگوار نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار مسجد کوفه (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته‌اند: «هذا قبر مختار بن ابی عبیدة الثقفی الآخذ بثارات الحسین».
(تصویر شماره 24)
ابن بطوطه جهان‌گرد معروف قرن هشتم هجری گوید: «در سمت غرب قبرستان کوفه، در نزدیکی قبر مختار، در مکانی چیزی به رنگ سیاه تند در زمینه سفیدی توجه مرا جلب کرد که مردم می‌گفتند این جا قبر ابن ملجم ملعون است و مردم کوفه همه ساله هیزم فراوان به آن جا می‌برند و هفت روز آتش بر گور او می‌افروزند». [3] 230

برای مسجد کوفه فضیلت‌های فراوانی نقل شده است:
از امام باقر علیه السلام روایت است: «اگر مردم می‌دانستند در مسجد کوفه چیست، هر آینه زاد و توشه سفر از مکان دور برمی‌داشتند. به درستی که نماز واجب در آن برابر بایک حج و نماز نافله برابر با یک عمره است». [4] 231 هم چنین امام صادق علیه السلام فرموده‌اند: «هیچ بنده صالح و پیامبری نیست مگر آن که در

[1] . دایرة المعارف تشیع، 1/ 112.
[2] . کمونه حسینی، همان، 251؛ دایرة المعارف تشیع، 1/ 110.
[3] . ابن بطوطه، همان، 1/ 271.
[4] . شیخ مفید، المزار، 20.