ايوان‌ها

حرم مطهر داراى سه ايوان اصلى است كه عبارت‌اند از:

1. ايوان طلا: زيباترين و باشكوه‌ترين ايوان حرم است كه پايين پاى مبارك و در سمت مشرق حرم، واقع شده و روبه‌روى آن، باب السوق الكبير قرار دارد. ارتفاع اين ايوان، چهل متر و طول آن، 45 متر است. تمام نماى بيرونى ايوان، كناره‌ها و ديواره‌ها تا سقف و طاق آن، با طلاى ناب پوشش داده شده است. طلاكارى ايوان، هم‌زمان با طلاكارى گنبد و گلدسته‌هاى حرم، به دستور نادرشاه افشار صورت گرفته است.[61] در جبهه ايوان نيز كتيبه‌اى وجود دارد كه بيانگر طلاكارى ايوان و گنبد، به دستور اين پادشاه، در سال 1156 ه. ق است.[62]

...

2. ايوان علما: اين ايوان در ضلع شمالى رواق حرم مطهر قرار دارد و به علت اينكه عالمان زيادى در اين ايوان دفن شده‌اند، به «ايوان العلما» شهرت يافته است. كاشى‌كارى اين ايوان كه قديمى‌ترين كاشى‌كارى باقى‌مانده در صحن مطهر اميرمؤمنان (ع) به شمار مى‌آيد، از دوره نادرشاه افشار است. در اين ايوان، كتيبه‌اى وجود دارد كه قصيده‌اى از «قوام‌الدين»، در شانزده بيت، در مدح دوازده امام بر آن نوشته شده است. در پايان كتيبه، نام خطاط آن، كمال‌الدين حسين گلستانه اصفهانى و تاريخ آن 1160 ه. ق، ثبت گشته است‌[63] و ايوان سوم قرينه ايوان علما است كه در ضلع جنوبى آن قرار دارد و بر روى آن ناودان طلا نصب است.

گنبد و گلدسته‌ها

گنبد كنونى حرم، از نوع دوپوش است. ارتفاع پوسته بيرونى گنبد 42 متر، قطر آن 16 متر و محيط آن، 50 متر است. ارتفاع پوسته داخلى گنبد 35 متر و قطر آن ~12

[61] . بستان السياحة، زين العابدين شيروانى، ص 572.

[62] . ماضى النجف وحاضرها، ج 1، صص 64 و 65؛ مشهد الامام أو مدينة النجف، ج 1، ص 230.

[63] . ماضى النجف وحاضرها، ج 1، صص 91 و 93.