مراتب امر به معروف و نهى از منكر

همانا براى امر به معروف و نهى از منكر مراتبى است كه در صورت حصول مطلوب از مرتبه پايين‌تر- حتى با احتمال حصول آن- جايز نيست كه به مرتبه بالاتر تعدّى نمود.

مرتبه اول: اين است كه كارى انجام بدهد كه از آن ناراحتى قلبى او از منكر آشكار گردد

و اينكه از او مى‌خواهد كه معروف را انجام داده و منكر را ترك نمايد، و براى آن درجاتى است: مانند برهم نهادن چشم و روترش كردن و اخم نمودن و روگرداندن يا پشت كردن به او و از او كناره‌گيرى كردن و ترك رابطه با او و مانند آن.

مسأله 1- در صورت احتمال تأثير و رفع منكر، واجب است كه به اين مرتبه كه ذكر شد اكتفا شود، و همچنين در همان مرتبه، واجب است به درجه ضعيف‌تر و آسان‌تر اكتفا گردد و اگر اثر نكرد به درجه بعدى منتقل شود. مخصوصاً اگر طرف در موقعيتى باشد كه به مانند كار او هتك مى‌شود، كه تعدّى از مقدار لازم جايز نيست، پس اگر احتمال مى‌دهد كه با برهم گذاشتن چشم كه خواسته‌اش را مى‌فهماند، مطلوب حاصل مى‌شود، برايش جايز نيست كه به مرتبه بالاتر تعدّى كند.

مسأله 2- اگر روگرداندن و كناره‌گيرى مثلًا، موجب تخفيف يافتن منكر مى‌شود- نه از بين بردن آن- و احتمال نمى‌دهد كه امر و نهى زبانى او، در ريشه‌كن نمودن آن اثر كند و به غير از آن هم امكان انكار برايش نباشد، اعراض و كناره‌گيرى واجب مى‌باشد.

مسأله 3- اگر در روگردان شدن علماى دين و رؤساى مذهب- أعلى اللَّه كلمتهم- از ستمكاران و سلاطين جور، احتمال تأثير- و لو در اينكه ظلمشان كمتر شود- باشد بر آنان واجب است اعراض نمايند. و اگر عكس آن فرض شود به اينكه رابطه و معاشرت ايشان (با سلاطين ظالم) موجب كم شدن ظلمشان شود، بايد ملاحظه جهات را بنمايند و طرف اهم را ترجيح دهند. و در صورتى كه محذور ديگرى، حتى احتمال اينكه معاشرت ايشان موجب شوكت و تقويت آنان و جرأت پيدا كردنشان بر هتك حرمت‌هاى الهى، يا احتمال هتك مقام علم و روحانيّت و سوء ظن به علماى دين و رؤساى مذهب، نباشد معاشرت ايشان به اين هدف واجب است.