مى‌كند.» [1] و در حديث است كه «هفت طايفه است كه خداى تعالى در پناه خودش آنها را حفظ فرمايد در روزى كه پناهى جز پناه او نيست. يكى از آنها كسى است كه صدقه بدهد و پنهان كند حتى آنكه دست راست او نفهمد آنچه دست چپش انفاق كند.» [2] و شايد نكته افضليت يكى آن است كه عبادت سرّى بعيدتر از ريا و به اخلاص نزديكتر است. و ديگر آنكه در باب صدقه حفظ آبروى فقرا در كتمان آن است.

و نيز صدقه بر ارحام و اقربا افضل است از غير آنها، و بر آن، عنوان صله رحم، كه از افضل عبادات است، منطبق شود، چنانچه در حديث وارد است كه «افضل صدقات صدقه به ذى رحم است، و صله اخوان اجرش بيست است، و صله رحم بيست و چهار است.» [3] بلكه در بعضى روايات است كه صدقه به غير رحم در صورتى كه رحم محتاج است قبول نمى‌شود.

[4]

ختام‌

بدان كه در اين حديث شريف كه مى‌فرمايد «در صدقه جهد كن تا گمان كنى كه اسراف كردى، با آنكه اسراف نكردى.» ظاهر شود كه مطلوب در صدقه كثرت آن است و به هر اندازه رسد اسراف نيست. و در حديث است كه «حضرت امام حسن مجتبى، سلام اللّه عليه، سه مرتبه قسمت كرد اموال خود را با فقرا به طور تصنيف، حتى اگر داراى دو جفت نعلين بود يا دو ثوب بود، تنصيف فرمود.» [5] و در حديث ديگر است كه حضرت رضا، عليه السلام، به حضرت جواد، سلام اللّه عليه مرقوم فرمود: «شنيدم غلامان تو وقتى سوار مى‌شوى، تو را خارج مى‌كنند از در كوچك، آنها بخل مى‌كنند و مى‌خواهند تو به كسى چيزى ندهى. به حق من بر تو كه بيرون رفتن و داخل شدنت نباشد مگر از در بزرگ. و وقتى سوار شدى همراه خود طلا و نقره بردار و هيچ كس از تو سؤالى نكند مگر آنكه به او عطا نمايى. و از عموهاى تو هر كس از تو سؤالى كرد، كمتر از پنجاه دينار به او مده، و اگر بيشتر خواستى بدهى، اختيار با تو است. و من اراده كردم به اين امر اينكه خداوند مقام تو را رفيع فرمايد، پس انفاق كن و ترس مكن كه خداوند بر تو سختگيرى فرمايد.» [6] و اين احاديث منافات ندارد با احاديثى كه دلالت كند بر آنكه كثرت صدقه به قدرى كه معيشت بر عيال سخت شود از جمله اسراف است، و خداوند دعاى كسى‌

[1] قال رسول اللّه (ص) صدقة السرّ تطفىّ غضب الرّبّ. فروع كافى، ج 4، ص 7، «كتاب الزكاة»، «باب فضل صدقه السرّ»، حديث 1- 3 وسائل الشيعة، ج 6، ص 275- 278، «كتاب الزكاة»، باب 12 از «ابواب صدقه»، احاديث 1، 2، 4- 7.

[2] قال (ع) سبعة يظلّهم اللّه في ظلّه يوم لا ظلّ إلّا ظله إلى أن قال: و رجل تصدّق بصدقة، فأخفاها حتّى لم تعلم يمينه ما تنفق شماله. وسائل الشيعة، ج 6، ص 277، «كتاب الزكاة»، باب 12 از «ابواب صدقه»، حديث 11.

[3] امام صادق (ع) فرمود: سئل رسول اللّه، صلّى اللّه عليه و آله، أىّ الصّدقة أفضل؟ قال: على ذى الرّحم الكاشح. (از پيامبر (ص) پرسيدند كدام صدقه برتر است. فرمود: «صدقه بر خويشاوندى كه كينه‌ات را در دل نهان دارد.») عن أبي عبد اللّه (ع) قال قال رسول اللّه (ص): الصّدقة بعشرة، و القرض بثمانية عشر، و صلة الإخوان بعشرين، و صلة الرّحم بأربعة و عشرين. (از امام صادق (ع) نقل شده است كه پيغمبر (ص) فرمود:

«صدقه ده برابر پاداش دارد، و قرض هجده برابر، و بخشش به برادران بيست برابر، و صله به خويشاوندان بيست و چهار برابر.») فروع كافى، ج 4، ص 10، «كتاب الزكاة»، «باب الصدقة على القرابة»، حديثهاى 2- 3.

[4] قال (ع): لا صدقة و ذو رحم محتاج. وسائل الشيعة، ج 6، ص 286 «كتاب الزكاة»، باب 20 از «ابواب صدقه»، حديث 4، 7.

[5] قال الصادق (ع): إنّ الحسن بن علىّ، عليه السلام، قاسم ربّه ثلاث مرّات حتّى نعلا و نعلا و ثوبّا و ثوبا و دينارا و دينارا. وسائل الشيعة، ج 6، ص 336، «كتاب الزكاة»، باب 52 از «ابواب صدقة»، حديث 1.

[6] في كتاب أبي الحسن الرّضا إلى أبي جعفر (ع): يا أبا جعفر، بلغني أنّ الموالى إذا ركبت أخرجوك من الباب الصّغير. و إنّما ذلك من بخل بهم لئلّا ينال منّك أحد خيرا. فأسألك بحقّي عليك لا يكن مدخلك و مخرجك إلّا من الباب الكبير، و إذا ركبت، فليكن معك ذهب و فضّة، ثمّ لا يسألك أحد إلّا أعطيته. و من سألك من عمومتك أن تبرّه، فلا تعطه أقلّ من خمسين دينارا، و الكثير إليك. و من سألك من عمّاتك، فلا تعطها أقلّ من خمسة و عشرين دينارا، و الكثير إليك. أنّى أريد أن يرفعك اللّه. فأنفق و لا تخش من ذي العرش اقتارا. بحار الأنوار، ج 50، ص 102، «تاريخ الإمام الجواد»، باب 5، حديث 16.