یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 449

چگونه باید زیست و چه باید کرد؟ چه اجتماعی باید ساخت و یک نظام اجتماعی را بهطور ایده آل چگونه باید تغییر داد و هرکس به عنوان فرد نسبت به جامعه چه مسؤولیتی دارد؟ چه درگیریها، چه پیوندها، چه دلبستگیها، چه ایده آلها، چه نیازها، چه مبانی اعتقادی، چه ارزشهای مثبت و منفی، چه رفتار جمعی، چه ملاک خیر و شر و بالاخره چه ماهیت انسانی و هویت اجتماعی دارد؟ بنابراین ایدئولوژی عقیدهای است که جهت اجتماعی، ملی یا طبقاتی انسان را و همچنین سیستم ارزشها، نظام اجتماعی، شکل زندگی و وضع ایده آل فرد و جامعه و حیات بشری را در همه ابعادش تفسیر میکند؛ به چگونهای، چه میکنی، چه باید کرد، چه باید بود پاسخ میگوید.».

به نظر ما تعریف مشوّشی است. از اول تا آنجا که میگوید: «یعنی براساس جهان بینی ...) یک مطلب است، و بازگو کردن نظریه کسانی است که وجدان هر کسی ساخته وضع طبقاتی است حتی جهان بینیاش یعنی همان چیزی که در پاورقی آن را نفی میکند، و از آنجا به بعد مطلب دیگر است؛ ایدئولوژی را مبتنی بر جهان بینی میکند و بر نوع جامعه شناسی و انسان شناسی و فلسفه تاریخ، مگر اینکه همه اینها را تابع جایگاه طبقاتی و وضع خاص مادی بدانیم. بنا بر بیان فوق یک نفر در جایگاه طبقاتی و در دو شرایط مختلف زندگی دو ایدئولوژی دارد.

محور به هر حال خود و بهبود بخشیدن وضع خود است. آنچه برای جامعه میخواهد، برای اصلاح و بهبود بخشیدن وضع خود است و بس. علیهذا انسان ایده آل برای او انسانی است که از زحمتکشی به رفاه برسد. و خلاصه بنا بر این نظر، وجدان انسانی عام و کمال جو و جامعهای ایده آل خواه وجود ندارد، وجدان منحصر است به وجدان طبقاتی.