یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 195

اصلاح دین به شکل احمدخانی و درباره اخذ تمدن غرب:

نظریات افراطی:

«اگر سید احمد از اصلاح دین سخن میگفت، سید جمال مسلمانان را از فریبکاری برخی مصلحان و خطرات افراط در اصلاح (نظیر نظریات اصلاحی شبه مارکسیستی و اگزیستانسیالیستی امروز) برحذر میداشت. و اگر سید احمد ضرورت فراگرفتن اندیشههای نو را برای مسلمانان تأکید میکرد، سید جمال بر این موضوع اصرار داشت که اعتقادات دینی بیش از هر عامل دیگر افراد انسان را به رفتار درست رهنمون میشود. و اگر سید احمد مسلمانان را به پیروی از شیوههای نو در تربیت تشویق میکرد، سید جمال این شیوهها را طبعاً برای دین و قومیت مردم هند زیانآور میدانست.».

امتیاز بزرگ سید جمال:

این جهت به عقیده ما از امتیازات بزرگ سید جمال است که سید جمال طرفدار احیاء و اصلاح تفکر دینی و ضرورت بازگشت به منابع اصلی اسلام و اسلام حقیقی و راستین [است]، اسلامی را که سید احمد میخواهد با تأویلها و توجیهات و نفی جنبههای ماوراء الطبیعی آن و انکار معجزات و تبدیل کردن اسلام به یک مکتب مادی دنیاگرا بسازد، اسلامی را که سید احمد میخواهد الگوی تعلیم و تربیت را یکسره فرنگی و غربی کند، سخت درهم میکوبد. این جهت نمایانگر اعتدال فکری سید جمال است.

علت اصلی انحطاطمسلمین از نظر سید:

خلاصه مقابله سید جمال با سِر سید احمد خان بیش از این باید مطالعه شود و از مفاخر سید است.

ص 92: آغاز انحطاط مسلمین به عقیده سید باطنیه بودهاند نه جنگهای صلیبی.

ص 94:

سیدوتجددخواهی:

«رساله (نیچریه) سید تنها نوشتهای بر ضد طبیعیگری نیست، بلکه همچون نوشتههای دیگر او، با وجود تنگی مجال، دعوتی به