ناحیه خداست، خداست که وسیله را وسیله قرار داده است. به عبارت دیگر: در شفاعت غلط، شفیع تحت تأثیر مشفوع له (گناهکار) قرار میگیرد و مشفوع عنده (صاحب قدرت) تحت تأثیر شفیع قرار میگیرد، ولی در شفاعت صحیح برعکس است؛ مشفوع عنده (صاحب قدرت خدا) علت مؤثر در شفیع اوست، و شفیع تحت تأثیر او، و به خواست او در گناهکار مؤثر واقع میشود. سلسله جنبان رحمت، در نوع غلط شفاعت، گناهکار است و در نوع صحیح آن، مشفوع عنده (خدا) است.

صدر المتألّهین در تفسیر سوره «حدید» بیانی لطیف و علمی دارد در تفکیک میان شفاعت باطل و شفاعت درست و اینکه چگونه است که در نظام این جهان آنچه را که شفاعت باطل مینامیم وجود دارد و در نظام اخروی وجود ندارد و محال است وجود داشته باشد.

ایشان با تعمیمی که به بحث میدهند، مسأله علل ذاتی و علل اتفاقی و مسأله غایات ذاتی و غایات بالعرض را طرح میکنند و وارد بحث میشوند که چگونه میشود در این جهان (اختصاص به جامعه بشری ندارد) گاهی علل اتفاقیه، سرنوشت چیزی را معین میکند و یا یک چیز از وصول به غایت ذاتی محروم میماند و تنها به غایت بالعرض میرسد، ولی جهان آخرت، از تأثیرات علل اتفاقی و غایات عرضی برکنار است. نظر به اینکه سطح بحث خیلی بالاست از شرح و بسط آن خودداری میکنیم و اهل فضل را به بیانات خود صدر المتألّهین در مواضع مختلف تفسیرش ارجاع میکنیم.

آیاتی از قرآن کریم که میگوید امکان ندارد شفاعت بدون اذن خدا صورت بگیرد ناظر به همین نکته است؛ مخصوصا در این باره تعبیری فوقالعاده جالب و عجیب دارد که میفرماید:

قل للّه الشّفاعة جمیعا [1].

«بگو شفاعت، تمامی مخصوص خداست».

این آیه در کمال صراحت، شفاعت و وساطت را تأیید میکند و در کمال صراحت همه شفاعتها را از خدا و متعلق به خدا میداند؛ زیرا خداست که شفیع را، شفیع قرار میدهد. این آیه ممکن است تنها ناظر به شفاعتی باشد که در قیامت صورت میگیرد و