عبد الرحمن بدوی (در ضمن ارسطو عند العرب) تصحیح کردم و بعضی کلمات را طبق قرائن اصلاح کردم.

البته در المباحثات چاپ بدوی نیز غلطهایی موجود است، احیاناً در بعضی جاها آنچه در چاپ ترکیه آمده است صحیح است و آنچه در چاپ بدوی آمده است غلط است و در بعضی موارد هر دو غلط است و قرینه قطعی بر اصل صحیح آن میتوان به دست آورد.

نظر به اینکه از ترجمه تحت اللفظی چیزی مفهوم نمیشد، محتوای سؤال و جوابها را با اضافه کردن توضیحاتی ذکر میکنیم سپس به بررسی اصل مسأله میپردازیم. علیهذا آنچه در اینجا نقل میشود یک ترجمه ساده و تحت اللفظی نیست، بلکه کوشش شده ضمن نقل سؤال و جواب، مقصود، توضیح [داده] و پرورانده شود.

مقام فلسفی ابوریحان

از ابوریحان اثر فلسفی قابل توجهی که بدان وسیله بتوان به مقام فلسفیاش پی برد باقی نمانده است. ابوریحان خود فهرست تألیفاتش را داده است، در آنها اثر فلسفی قابل توجهی دیده نمیشود و آنچه هم بوده نایاب است و از دست رفته است. بعلاوه ظاهراً ابوریحان برخلاف بوعلی حوزهای نداشته و شاگردانی تربیت نکرده است تا از راه شاگردان بتوان اطلاعاتی در این زمینه کسب کرد. آنچه از ابوریحان در زمینههای فلسفی باقی مانده اشاراتی است که در ضمن کتبش مانند الاثار الباقیه و تحقیق ماللهند به مسائل فلسفی و آراء فلاسفه کرده است و دیگر، سؤالاتی است که از بوعلی درباره برخی مسائل کرده و پاسخ آنها را خواسته است.

نداشتن هیچ اثر فلسفی سبب شده که برخی اساساً او را فیلسوف ندانند و دخالت او را در مسائل فلسفی بیجا و ناروا تلقی کنند. شهرزوری در کنز الحکمه و بیهقی در تتمه صوان الحکمه صریحاً میگویند: «او در مسائل فلسفی وارد نبوده و نمیبایست در این مسائل دخالت میکرد».

ولی در عصر ما گروهی به نقطه مقابل فکر میکنند. اینها ابوریحان را فیلسوفی میدانند که از معاصران خود پیشرفتهتر بوده است، زیرا دیگران پابند فلسفه ارسطویی بودهاند اما فلسفه ارسطویی ابوریحان را قانع نمیکرده است و به همین