پرسشهای فلسفی ابوریحان از بوعلی

مقدمه

اکنون که بناست هزاره حکیم و ریاضیدان نابغه اسلامی ابوریحان بیرونی برپا گردد، فرصتی است برای اینکه برخی مسائل فلسفی که بین او و فیلسوف و نابغه دیگر اسلامی معاصرش ابوعلی سینا مورد سؤال و جواب واقع شده است تجزیه و تحلیل شود و تا حد امکان سابقه آن مسائل پیش از آنکه وارد جهان اسلام گردد و تحولات و تطورات آنها در دوره اسلامی بررسی شود و به این بهانه و از این زاویه نگاهی به فلسفه ناشناخته اسلامی افکنده شود.

ابوریحان خود اجمالًا در الاثارالباقیة از مذاکراتی که بین او و بوعلی صورت گرفته یاد کرده است. ابوریحان آنجا که درباره ماههای رومی بحث میکند به ماه ششم، ماه «آذار» میرسد و به مناسبتی از کره آتش بحث میکند که طبق عقیده قدما در زیر فلک قمر واقع است؛ میگوید:

«بر خلاف آنچه قدما گفتهاند آتشی که در زیر فلک قمر واقع است نه اصیل است و نه کروی الشکل، آنچه آنها آن را «کره آتش» مینامند جز هوای داغ و ملتهب- که در اثر برخورد با کره قمر که به سرعت در حرکت است داغ و ملتهب میشود- نیست و به همین دلیل کرویالشکل نیست، زیرا حرکتهای قسمتهای مختلف فلک متفاوت است، هر چه به طرف قطبین نزدیکتر میشود کندتر است و در قطبین به صفر میرسد، و هر چه به دایره معدّل النهار و محاذات خط استوا نزدیکتر میشود سریعتر