اول این مسئله برای ذهن به چه صورت مشوّش و مشتبهی طرح شده است. مسئله خدا و جهان دیگر را به دو نحو میتوان طرح کرد: طرح صحیح و معقول، و طرح غلط و گمراه کننده. اگر صحیح طرح کنیم از بسیاری از اشکالات که خود به خود در ذهن پیدا میشود رهایی خواهیم یافت، ولی اگر به طرز غلط و گمراه کنندهاش طرح کنیم هر لحظه دچار اشکال و اشتباه خواهیم شد و هرچه بیشتر تلاش کنیم بیشتر از حقیقت دور میشویم. بعدها خواهیم دید که همه اشکالات و استدلالات مادیین متوجه همان طرح غلط و گمراه کننده است. ما برای اینکه بفهمانیم چگونه میشود که یک مسأله فلسفی را دو نحو طرح کرد مثالی نسبتا ساده ذکر میکنیم که ضمنا شاید شبیهترین و نزدیکترین مثالها به مطلب مورد بحث ماست.

یک مثال ساده

این مثال ساده را درباره زمان انتخاب میکنیم.

فرض کنید یک نفر میخواهد مسئله زمان را طرح کند و درباره زمان تحقیق نماید و بداند آیا حقیقتی به نام زمان هست یا نیست؟ و اگر هست چگونه حقیقتی است؟

یک وقت هست که تصور این شخص درباره زمان از نوع تصوری است که درباره یکی از مواد و اجرام و اجزاء طبیعت دارد، یعنی میپندارد که آن چیزی که نام «زمان» به آن دادهاند یکی از میلیونها اجرام و اجزاء طبیعت است. بدیهی است که اگر چنین تصوری برای کسی پیدا شود و مسئله زمان برای وی به این صورت طرح گردد همیشه انتظار خواهد داشت که یک روز در ضمن یک آزمایش و در زیر یک ذرهبین و یا از پشت لوله تلسکوپ به وسیله یک مکتشف، وجود زمان اعلام گردد.

حالا اگر بخواهیم وارد تحقیق و جستجو درباره زمان بشویم آیا صورت این مسئله مانند دو مسئله بالا [1] خواهد بود؟ یعنی آیا باید این مسئله به این صورت برای ما طرح شود که آیا در طبیعت و یک گوشه از جهان یک موجود دیگری در ردیف سایر موجودات به نام «زمان» وجود دارد و یا ندارد؟